در این مطالعه تلاش شده تا از خلال بررسی 16 شاخص منتخب از سه گروه شاخصهای ترکیبی، هدف و ساختاری، ضمن بررسی وضعیت اقتصادی کشور و مقایسه آن با سایر اقتصادهای جهان، جایگاه ایران در این شاخصها و تغییرات آن در طول زمان تبیین شود.
رتبه‌بندی کشورها از منظر شاخصهای مختلف به منظور یافتن تصویری شفاف از جایگاه آنها در فضای جهانی، موضوعی است که مورد توجه سازمان‌های بین‌المللی قرار دارد. مقایسه بین کشوری شاخصهای اقتصادی، علاوه‌بر تعیین جایگاه کشور در میان اقتصادهای مختلف، امکان بررسی سیاست‌های اتخاذ شده و پیشرفت‌های حاصل از این سیاست‌ها را نیز مهیا می‌سازد. بنابراین مقایسه و رتبه‌بندی کشور از نظر شاخصهای مختلف از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
در این راستا پژوهشکده امور اقتصادی در گزارشی با عنوان «مقایسه جایگاه بین‌المللی ایران در شاخصهای اقتصادی» به بررسی و تجزیه و تحلیل وضعیت ایران از منظر شاخصهای مختلف پرداخته است. در این مطالعه تلاش شده تا از خلال بررسی 16 شاخص منتخب از سه گروه شاخصهای ترکیبی، هدف و ساختاری، ضمن بررسی وضعیت اقتصادی کشور و مقایسه آن با سایر اقتصادهای جهان، جایگاه ایران در این شاخصها و تغییرات آن در طول زمان تبیین شود.
اصولا هر سازمان بین‌المللی یک یا چند بعد را مورد بررسی قرار می‌دهد و بر اساس آن شاخصی را معرفی می‌نماید. علاوه‌بر این شاخصها که عمدتاً ماهیتی ترکیبی دارند و به همین نام نیز شناخته می‌شوند، برخی از متغیرهای اقتصاد کلان نیز وجود دارند که می‌توانند وضعیت اقتصادی کشورها را نشان دهند. با توجه به ماهیت متغیرهای کلان اقتصادی می‌توان آنها را در دو دسته کلی شاخصهای هدف و شاخصهای هدایت کننده (ساختاری) تقسیم بندی کرد شاخصهای هدف آن دسته از شاخصها هستند که نتیجه تغییر سایر شاخصها بوده و نمایان‌کننده تغییرات و دستاوردها در حوزه اقتصاد هستند. ازجمله این شاخصها می‌توان به نرخ تورم، نرخ بیکاری، نرخ اشتغال و درآمد سرانه اشاره نمود. شاخصهای هدایت کننده (ساختاری) آن دسته از شاخصها هستند که معمولاً به‌عنوان شاخصهای هدف مدنظر نبوده و آثار و نتایج تغییر آنها با وقفه زمانی در سایر شاخصها (شاخصهای هدف) نمایان می‌گردد؛ ازجمله این شاخصها می‌توان به نرخ رشد جمعیت یا نرخ مشارکت اشاره نمود.
در این مطالعه به منظور بررسی وضعیت گذشته و حال ایران ابتدا مهم‌ترین شاخصها شناسایی و سپس تلاش شده است تا مقدار هر کدام از آنها حداقل طی دوره 10 ساله منتهی به سال 2018 مورد بررسی قرار گیرد تا در این بین علاوه‌بر وضعیت کنونی، روند رو به رشد یا رو به نزول ایران در هر شاخص مشخص گردد. درخصوص شاخصهای کلان اقتصاد نیز سعی شده تا علاوه‌بر دوره 10 ساله، مقدار شاخص برای دو مقطع 1990 و 2000 نیز ارائه گردد تا وضعیت گذشته دقیق‌تر تببین شود.
در جدول زیر جایگاه ایران در بین کشورهای جهان بر اساس هر کدام از 16 شاخص در ابتدا و انتهای دورة مورد بررسی نشان داده شده است. شایان ذکر است تمام رتبه‌بندی‌ها از کمیت زیاد به کم شاخص مرتب شده است و در متغیرهای ستاره‌دار هرچه رتبه کمتر باشد، بیانگر ضعف بیشتر شاخص مورد بررسی است.
با توجه به جدول فوق، قابل ملاحظه است که طی دوره مورد بررسی ایران از منظر تولید علم و تولید ناخالص داخلی همواره جزو 20 کشور برتر دنیا بوده و در سالهای اخیر نیز این جایگاه تثبیت شده است. وضعیت ایران در شاخصهایی مانند رقابت‌پذیری جهانی، تولید سرانه و توسعه انسانی نیز نسبتاً مناسب است، به طوریکه در بین قریب به 190 کشور، ایران همواره در رتبه‌های میانی (رتبه 50 تا 90) قرار داشته است. با این حال در بیشتر شاخصهای مورد بررسی،ایران جایگاه مناسبی را در مقایسه با سایر کشورها نداشته و همواره جزو کشورهای دارای عملکرد ضعیف در رتبه‌بندی جهانی قرار گرفته است. تورم، بیکاری، نرخ مشارکت نیروی کار، آزادی اقتصادی، رفاه لگاتوم، سهولت کسب و کار ازجمله این شاخصها هستند.
نکته قابل توجه و با اهمیت آن است که وضعیت ایران در بخشی از شاخصهای هدایت‌کننده (ساختاری) که آینده اقتصاد را تحت تأثیر قرار می‌دهند چندان رضایت‌بخش نیست. این امر می‌تواند نشاندهنده ظرفیت موجود در کشور برای دستیابی بهتر به اهداف اقتصادی در آینده باشد. به این معنی که با در پیش گرفتن سیاست‌های مناسب، امکان بهبود شاخصهای هدایت‌کننده وجود داشته و می‌توان بهبود وضعیت اقتصادی را در آینده متصور بود. از این رو بیم و امیدهای زیادی پیرامون وضعیت اقتصاد ایران از منظر شاخصهای ساختاری وجود دارد.
این گزارش که مهم‌ترین شاخصهای اقتصادی بین‌المللی را شناسایی و به اختصار مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است در فایل پیوست قابل دانلود است. علاقمندان می‌توانند با مراجعه به این گزارش روند دقیق شاخصها و نمودارهای مربوطه، همراه با تجزیه و تحلیل وضعیت آنها را مطالعه نمایند. مطالعه این گزارش می‌تواند برای تمام کارشناسان، پژوهشگران و علاقمندان به اقتصاد ایران مفید باشد.