سال 1400 با تورم بالا آغاز شد اما در ماههای انتهایی سال روند کاهشی داشت. با این حال با وجود کاهش تورم در سال 1400 همچنان نرخ تورم در اقتصاد ایران بسیار بالاتر از روندهای بلندمدت آن قرار داشته و اقتصاد در وضعیت ناپایداری قرار دارد.
برآوردهای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نشان میدهد که خط فقر در سال 1400 نسبت به سال 1399 رشد حدود 50 درصدی داشته و به عدد ۱ میلیون و 682 هزار تومان سرانه در ماه رسیده که بر این اساس خط فقر یک خانوار سه و چهار نفره به ترتیب 3 میلیون و 700 و 4 میلیون و 541 هزار تومان خواهد بود. شایان ذکر است که آخرین اعداد خط و نرخ فقر بر اساس آخرین دادههای موجود، برای سال 1400 بوده و خط فقر برای سال 1401 بر اساس برآوردها به طور متوسط در کل کشور به طور سرانه 2.85 میلیون تومان برای خانوار چهارنفره در حدود 7.7 میلیون تومان است. این عدد برای خانوار چهارنفره و سهنفره در شهر تهران برای سال 1401 در حدود 14.7 و 11.9 میلیون تومان برآورد میشود. پس از از دست رفتن حدود 1 میلیون شغل در سال 1399 به واسطهی کرونا و رشد بسیار منفی بخش خدمات، در سال 1400 برخی از مشاغل احیا شدند و همین موضوع رشد مثبت 4.5 درصدی بخش خدمات در سال 1400 را به همراه داشت. در کنار آن نیز تعداد شاغلان در حدود ۱۸۵ هزار نفر در سال 1400 نسبت به سال 1399 افزایش یافته است.
علاوه بر بخش خدمات گروه صنعت که شامل استخراج نفت و گاز طبیعی نیز میشود در سال 1400 رشد داشته و در مجموع به جز بخش کشاورزی، سایر بخشها (خدمات و صنعت و معدن) در سال 1400 رشد داشتهاند و این موضوع باعث شده تا تولید ناخالص داخلی ایران در سال 1400 رشد 4.3 درصدی را تجربه کند. بنابراین تورم نسبتا کمتر سال 1400 نسبت به سال 1399، رشد اقتصادی مثبت (در کنار رشد اقتصادی تقریبا 1 درصدی سال 1399) و ایجاد ۱۸۵ هزار شغل در مقابل کاهش 1 میلیون شغل در سال 1399، باعث شده تا از روندهای اقتصاد کلان انتظار بهبود نسبی ( و نه قابل توجه) در وضعیت معیشت خانوار وجود داشته باشد. در کنار دادههای اقتصاد کلان که بهبود نسبی در وضعیت را نشان میدهد، بررسی دادههای خرد یعنی در سطح خانوار نیز بهبود معیشت متوسط ایرانیان را تأیید میکند. هزینهی سرانه به قیمتهای حقیقی در سال 1400 بر اساس دادههای هزینه و درآمد خانوار نسبت به سال 1399 در حدود 7.7 درصد رشد را نشان میدهد. یعنی مصرف حقیقی خانوار در سال 1400 نسبت به سال 1399 افزایش یافته که میتواند ناشی از افزایش اندک در وضعیت رفاهی باشد. همین موضوع باعث شده تا روند افزایشی نرخ فقر که سال 1397 آغاز شده بود متوقف شده و مقدار آن از حدود 31 درصد در سال 1399 به حدود 30 درصد در سال 1400 برسد و جمعیت فقرا با حدود 700 هزار نفر کاهش به زیر 26 میلیون نفر برسد. همچنین در سال 1400 خط فقر سرانهی متوسط کشوری با رشد حدود 50 درصدی نسبت به سال 1399، به میزان حدود یک میلیون و هفتصد هزار تومان رسیده است.
براساس دادههای هزینه درآمد خانوار میتوان میزان کالری و سرانه مصرف گروههای غذایی را نیز محاسبه نمود. کالری دریافتی از سال 1390 به بعد روند نزولی داشته و میانهی کالری دریافتی از سال 1397 به بعد پایینتر از مقدار مورد نیاز است. در سال 1400 روند کاهشی کالری دریافتی متوقف شده و تقریبا ثابت مانده است. میزان مصرف گوشت قرمز در سال 1400 نسبت به سال 1399 افزایش داشته است، بطوریکه بطور متوسط سرانه مصرف گوشت قرمز خانوار 14 درصد افزایش داشته است. اما روند مصرف گوشت سفید (گوشت مرغ و ماهی)، بیانگر کاهش مصرف آن توسط خانوار دهک کم درآمد و عدم تغییر مصرف دهکهای پردرآمد میباشد. بطور کلی نکته قابل توجه در مقادیر سرانه مصرف کالاهای اساسی میزان درصد کاهش این گروههای غذایی میباشد؛ بطوریکه خانوار کم درآمد، با توجه به تورم گروههای خوراکی ناچار به کاهش بیشتر مصرف کالاهای مذکور شدهاند و همچنین در مجموع بررسی کالری دریافتی و همینطور مصرف کالای اساسی، تقریبا ثبات به بین دو سال 1399 و 1400 را نشان میدهد. هرچند در برخی کالاهای اساسی مصرف کاهش یافته و در برخی دیگر افزایش یافته است. اگر چه در سال 1400 وضعیت رفاهی کل جامعه بطور متوسط بهبود یافته است، اما بهبود محسوسی در میزان رفاه گروههای پایین درآمدی به وجود نیامده است.
رشد حقیقی هزینه (درآمد) کمتر از متوسط کشور برای دهک های اول و سوم و رشد اسمی هزینههای خانوار در چهار دهک اول کمتر از رشد خط فقر، نشانههایی از عدم بهبود وضعیت رفاهی دهکهای کم درآمد جامعه در سال 1400 میباشد، بطوریکه با وجود کاهش اندک در میزان نرخ فقر، شکاف فقر نسبت به سال 1399 تا حدودی افزایش داشته است. با رفع محدودیتهای کرونا و کاهش رکود ناشی از آن در سال 1400، بسیاری از اصناف و مشاغل آسیب دیده از شوک حاصل از این بیماری، همچون سالنهای سینما، تئاتر، آژانسهای مسافرتی و مراکز تفریحی ورزشی مجددا احیاء و شاهد رشد مثبت در ارزش حقیقی تراکنشهای این اصناف بودهایم و همچنین مشاغل بخش خدمات که بیشترین آسیب را با شیوع کرونا و کاهش روابط اجتماعی متحمل شده بودند، در سال 1400 با رشد 4.5 درصدی توانسته اند مجددا بازار خود را بدست آورد.