دکتر رضا شیوا

رئیس شورای رقابت

این روزها از گوشه و کنار، انتقادهایی نسبت به ورود شورای رقابت به قیمت‌گذاری خودرو و عملکردش در این ماجرا می‌شنوم که به نظرم منصفانه نبوده و به دور از واقعیت است. منتقدان می‌گویند که چرا شورای رقابت به قیمت‌گذاری خودرو ورود کرده، حال آنکه در همه کشورهای توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته، رگولاتوری وجود دارد. قدرت رگولاتوری‌ها (تنظیم‌کننده‌ها) در کشورهای دنیا در حال افزایش است و اصلا نمی‌شود چنین سازمان‌هایی را نداشت.

مگر می‌شود کشوری بدون رگولاتوری باشد؟! یکی از مشکلات کنونی اقتصاد ایران، انحصار است، اگر انحصار نداشتیم، اوضاع‌مان بهتر بود. قانون، شورای رقابت را مامور مهار انحصار کرده تا عدالت اقتصادی را در جامعه برقرار کند. شورای رقابت تشکیلاتی نوپا است و همه باید در راستای اجرای عدالت اقتصادی، به ما کمک کنند نه اینکه بگویند شورا جمع شود. سابقه رگولاتوری در دنیا بیش از پنجاه سال است، برخی می‌گویند شورای رقابت یک نهاد دولتی به حساب می‌آید و من پرسشم از آنها این است که کجای شورای رقابت دولتی است که دوستان می‌گویند خودرو نباید توسط دولت قیمت‌گذاری شود. ما شورایی فراقوه‌ای هستیم و به دولت وابستگی نداریم. در همه دنیا هم همین‌طور است و اصلا خصوصیت اصلی شورای رقابت در دنیا به مستقل بودن آن مربوط می‌شود. ما پانزده عضو در شورای رقابت داریم و وظیفه همه آنها این است که مستقل و بدون وابستگی به جایی آنچه به صلاح جامعه است، تصویب کنند. در شورا، نمایندگان مجلس نیز حضور دارند که هر جا احساس شود خلاف مقررات پیش رفته‌ایم، اعتراض خواهند کرد و اصلا هم اشکال ندارد، چون قرار نیست همه دارای یک نظر باشند. ما هرجا هم که به اختلاف بر بخوریم، رای‌گیری می‌کنیم و مطابق با نظر اکثریت، تصمیم خواهیم گرفت. در حال حاضر خودروهای داخلی با حجم موتور بین 1000 تا 1500 سی‌سی تولید داخل در بازار بی‌رقیب هستند، هم به لحاظ حجم موتور و هم به لحاظ قیمت. همچنین خودروهای بین 1500 تا 2000 سی‌سی تولید داخل از نظر قیمتی بی‌رقیب هستند.  موارد مصرف این خودروها عام است و خیلی از افراد به‌عنوان منبع درآمد از آنها استفاده می‌کنند. بنابراین چنین خودروهایی، انحصاری به‌شمار می‌روند و شورای رقابت باید در قیمت‌گذاری‌شان ورود کند. برخی می‌گویند ما چندین خودروساز داریم، پس بازار خودرو انحصاری نیست؛ وقتی سهم اصلی و بزرگ بازار فقط در دست دو خودروساز است، چطور می‌توان گفت انحصار وجود ندارد. از این گذشته شورای رقابت همه خودروها را قیمت‌گذاری نمی‌کند؛ به‌عنوان مثال ما کاری به قیمت خودروهایی که رقیب خارجی دارند، نداریم. برخی می‌گویند از لحاظ تئوریک، بازار خودرو انحصاری نیست، در حالی که تئوریک هم تعریف دارد. شما وقتی از تئوری صحبت می‌کنید، نمی‌توانید بگویید «صنعت خودرو»، بلکه باید به طور مشخص از خودرو یا خودروهایی خاص نام ببریم و بعد بگوییم انحصار هست یا نیست. شورای رقابت نمی‌گوید صنعت خودرو انحصاری است، بلکه می‌گوید در بازار این خودرو خاص، انحصار وجود دارد. انتقاد دیگری که برخی نسبت به عملکرد شورای رقابت دارند، این است که می‌گویند این شورا نباید قیمت‌گذاری کند، بلکه وظیفه‌اش فقط دادن دستورالعمل قیمتی است. بله؛ اما معنی دستورالعمل چیست؟! یعنی هر کس آن را دید، یک قیمت واحد از دلش در بیاورد. متاسفانه هیچ‌کس به این موضوع توجه نمی‌کند. چیزی که من یک قیمت از آن در بیاورم و خودروساز یک قیمت دیگر و فلان نهاد نظارتی نیز قیمتی جداگانه که دیگر دستورالعمل نیست و به درد نمی‌خورد. ما دستورالعمل قیمت‌گذاری خودرو را اعلام می‌کنیم و مرکز ملی رقابت که مستقل از شورای رقابت است، قیمت نهایی را محاسبه کرده و به اطلاع عموم می‌رساند. از طرفی، برخی می‌گویند در هیچ کشوری جز ایران، قیمت خودرو توسط شورای رقابت تعیین نمی‌شود، حال آنکه در دنیا، رگولاتوری‌ها در هرجا که انحصار باشد، وارد شده و اعمال نظر می‌کنند. البته ما دو نوع انحصار داریم؛  طبیعی و غیرطبیعی. آب ، برق ، تلفن ثابت ، راه‌آهن و امثال آن جزو انحصار طبیعی به شمار می‌روند. مثلا هیچ‌کس نمی‌آید کنار ریل آهن تهران – مشهد، یک ریل دیگر احداث کند، چون صرفه اقتصادی ندارد. حالا در خودرو که جزو انحصار غیرطبیعی است، اوضاع فرق می‌کند. در کشورهای دنیا، معمولا تعرفه واردات خودرو پایین است و به همین دلیل خودروهای خارجی در سطح بالایی روانه بازار داخل آن کشورها می‌شوند و رقابت خود به خود شکل می‌گیرد؛ اما در کشور ما این‌طور نیست. حرفم این است که اگر در ایران نیز تعرفه واردات خودرو در مورد خودروهای زیر دو هزار سی‌سی کم می‌شد و رقابت در بازار شکل می‌گرفت، دیگر نیازی به ورود شورای رقابت به قیمت‌گذاری نبود. اتفاقا‌ بنده جزو طرفداران پر و پا قرص عدم قیمت‌گذاری هستم، چون در بازارهای رقابتی است که کیفیت و خلاقیت بروز پیدا می‌کند. من به شدت با قیمت‌گذاری کالاهایی که رقابتی هستند، مخالفم. برخی دوستان عنوان کرده‌اند برای ایجاد رقابت، باید تعرفه‌ها را پایین بیاوریم؛ اینکه بحث جدیدی نیست. از طرفی شورای رقابت در بهمن سال گذشته پیشنهاد کاهش تعرفه را به هیات وزیران داد و عنوان کردیم که اگر تعرفه خودروهای زیر دو هزار سی‌سی کاهش یابد، قیمت آنها با خودروهای داخلی رقابتی می‌شود و دیگر احتیاجی هم به قیمت‌گذاری نخواهد بود. از ما انتقاد می‌کنند که چرا نتوانسته‌ایم در بازار خودرو ایجاد رقابت کنیم، درحالی که برخی از ابزارهایی که ایجاد رقابت می‌کند اصلا دست شورای رقابت نیست. مثلا تعرفه واردات خودرو؛ برای ایجاد رقابت در بازار خودرو سه فاکتور مورد نیاز است و غیر اینها نیز مورد دیگری نداریم. بر این اساس یا باید تعرفه‌ها را کاهش دهیم؛ یا باید سرمایه‌گذار (چه داخلی چه خارجی) بیاید و برای تولید محصولاتی جدید و رقیب برای خودرو‌های فعلی، سرمایه‌گذاری کند؛ یا اینکه تولید را به حدی بالا ببریم که سبب کاهش قیمت شود. ما تنها موردی را که توانستیم انجام دهیم، مورد سوم بود. چون سال گذشته و در راستای افزایش قیمت خودروها، از شرکت‌های خودروساز خواستیم تولیدشان را افزایش دهند و آنها هم این کار را کردند. من از این دوستانی که انتقاد می‌کنند، خواهش می‌کنم دوری در خیابان‌ها بزنند و ببینند نتیجه عملکرد شورای رقابت در حوزه خودرو چه بوده! یکی از دستاوردها، به حداقل رسیدن بازار حاشیه‌ای خودرو است، به نحوی که الان بیشتر خودروهای داخلی اصلا بازار حاشیه ندارند. این اتفاق در نتیجه افزایش تولید رخ داد و کاری بود که شورای رقابت برای ایجاد رقابت در بازار خودرو می‌توانست انجام بدهد و داد. آن دو مورد دیگر (سرمایه‌گذاری و کاهش تعرفه) که دست ما نیست. شرط دیگر شورا منصفانه کردن قراردادها بود که آن هم اجرایی شد و سومین شرط روش فروش بود که تاکید شورا این بود که به مصرف‌کننده واقعی برسد و آن هم به‌طور چشمگیری اصلاح شد و دیگر اینکه به جز الزامات قانونی هیچ آپشنی اجباری نیست.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد - شماره ۳۳۹۹