مدیر دفتر پژوهش های اقتصاد و توسعه اتاق خراسان رضوی از تلاش های این دفتر برای تعمیق مطالعات و ریشه یابی مشکلات اساسی کشور، سخن می گوید:
7دهه سیاستگذاری، تصمیم گیری و تصمیم سازی؛ زیر ذره بین
«همواره یکی از ادعاهای مهم کشورهای توسعه‌نیافته، نبود منابع برای سرمایه‌گذاری است که آن را در بوق و کرنا می‌کنند. از زوایای مختلف ، منابع متعددی همچون تشکیل پس انداز و سرمایه، منابع طبیعی، درآمدهای ارزی حاصل از صادرات و... می‌تواند جهت منابع سرمایه‌گذاری مطرح شود. کشور ما در هر زمینه‌ای، شاخص‌های قابل مقایسه با جهان را دارا بوده و هیچ عذری نمی‌توانست و نمی‌تواند در این خصوص وجود داشته باشد...»
این کلمات، سرآغاز یکی از آخرین گزارش‌های دفتر پژوهش های اقتصاد و توسعه اتاق مشهد است. گزارشی که با عنوان «موردکاوی منابع ارزیِ در دسترس کشور» به بررسی حقایق پنهان در میان انبوه آمارهایی می پردازد و بر وفور منابع در ایران صحه می گذارند و از وجود «حسرت توسعه‌یافتگی» به رغم همه این ظرفیت های موجود می گویند.
این گزارش قابل تامل، یکی از معدود پژوهش هایی است که در این سال ها، مدعای کارگزاران حاکمیتی را طی 6دهه گذشته در خصوص ضعف منابع زیر سوال می برد و انگشت تقصیر را در بررسی دلایل عدم تحقق توسعه در ایران، به سوی «مدیریت های ناکارآمد» نشانه می رود.
اما این تنها گزارش دفتر مذکور نیست که با چنین صراحتی و به استناد آمارهای متقن، نقدهایی جدی را در حوزه اقتصاد و توسعه مطرح می کند.
دفتر پژوهش‌های اقتصاد و توسعه اتاق مشهد در مدت فعالیت خود؛ گزارش ها، پژوهش ها و همایش های متعددی را برگزار کرده که محور همه آن ها، طرح سوالاتی دشوار اما کلیدی در جهت درک دلایل توسعه نیافتگی در ایران و نابسامانی اقتصاد آن بوده است.
* 7دهه سیاستگذاری، تصمیم گیری و تصمیم سازی؛ زیر ذره بین
سيد محمد بحرینیان، مدیر دفتر پژوهش های اقتصاد و توسعه اتاق خراسان رضوی در رابطه با اقدامات انجام شده، بیان می کند: فعالیت این دفتر در چهارچوبی مستقل رقم خورد و مشکلات توسعه ای و اقتصاد کشور با نگاه مطالعاتی و پژوهشی زیر ذره بین قرار گرفت. از سویی تلاش شد تا مطالعات به صورت هدفمند هدایت شوند و در غایت کار به دردهای اساسی کشور برسیم و دریابیم که چرا کشورمان توسعه را به قواره ای که باید، تجربه نکرده است؟
او ادامه می دهد: یکی از بررسی ها ما به «موردکاوی منابع در دسترس ارزی کشور» اختصاص داشت. ماحصل این پژوهش اعداد و ارقامی است که اجازه نمی دهد مسئولان به آسانی مدعی شوند که کشور از فقر منابع رنج می برده است. برعکس مستندات مذکور نشان می دهد که منابع در اختیار بوده و در دهه های گذشته به جز در چند برهه خاص، علي رغم دستاوردهاي غيرقابل انكاركشورمان درزمينه هاي سياسي و امنيتي كه ماحصل خون گرانبهاي شهيدان و جانبازان كشورمان بوده، اهمال کاری های بسیاری در زمینه اقتصاد توسط تصميم گيران اقتصادي کشور رقم خورده و شرايط كاملا نابه‌هنجار اقتصادي فعلي زمينه دستاويز نمودن و ايجاد فشار كشورهاي سلطه طلب را فراهم نموده است. اين آيا نشان از عدم اهليت حرفه اي بسياري از تصميم گيران اقتصادي كشورمان نداشته كه مناصب را اشغال مي نمودند؟
وی اذعان می کند: نقطه ضعف مهمی که در بزنگاه های مختلف، کشور را با چالش هایی حتي در زمينه هاي اجتماعي، فرهنگي و سياسي دچار کرده، عمدتا متمرکز در بخش «اقتصاد» کشور بوده است.
بحرینیان می گوید که در گزارش های این دفتر، قریب به 7دهه سیاستگذاری، تصمیم گیری و تصمیم سازی؛ زیر ذره بین قرار گرفته است؛« از سال 1327 که اولین برنامه عمرانی ابلاغ و اجرایی شد، عملکردها و مدیریت ها با بي دانشي ، نكاربلدي و نقایصی همراه بود. دولت ها در زمينه توسعه اقتصادي فکر می کردند که باید راه، سد و تونل ساخت و متوجه اقتضائات و نیازهای زمانه خود نبودند و هنوز هم متاسفانه نيستند.»
وی تاکید می کند باید اذعان کنیم که اهلیت حرفه ای به جز چند دوره، در تصمیم گیران اقتصادی کشور وجود نداشت. این گزارش ها نیز به نوعی بر همین مسئله پا می فشارند و آمارها و شاخص هاي مبتني مستندات رسمي و متقن را در تایید مدعای مذکور، ارائه می کنند.
مدیر دفتر پژوهش های اقتصاد و توسعه اتاق خراسان رضوی در ادامه اظهارات خود نقبی می زند به عملکرد کشورهای دیگری که در اوج فقر و چالش های اقتصادی خود، راه نجات را با تعقل جستند و همان را پیش گرفتند و حالا در میان قدرت های اقتصادی جهان، عرض اندام می کنند و از یک کشور بازی شونده به یک کشور بازیگر در عرصه بین المللی تبدیل شده اند.
بحرینیان ادامه می دهد: تجربه این کشورها نیز مورد تاکید ما در گزارش های مذکور بوده است.
وی خاطر نشان می کند: سومین بحثی که در چارچوب اقدامات این دفتر، پیگیری می کنیم؛ اثبات این موضوع است که عده ای به رغم اشغال یک پست مهم، اهلیت کافی برای آن را ندارند و همین امر نیز، ناکارآمدی های مدیریتی را منجر می شود که در نهایت ساز و کارهای سیستمی را متاثر از خود قرار می دهد و اتفاقا از منشأهاي مؤثر گسترش يافتن فساد دركشورمان گرديده اند. مدیرانی که مکرر در سنوات بعد، به رغم همه ضعف هایشان و با وجود افكار فرتوت و سنتي، که از چرخه پیشرفت عقب مانده است، به دفعات تکرار شده اند و جالب اینجاست که همین افراد بعدها مدعی می‌شدند که سیستم به آن ها اجازه حرکت نمی داده، در حالیکه مانع اصلی خود آن ها بوده اند.
اما بخش بعدی اظهارات بحرینیان در خصوص دوره هایی است که اقتصاد ایران در آن ها توانسته نفسی تازه کند و اگر امروز پشتوانه ای دارد؛ به نوعی مدیون همان سال های درخشان است.
او توضیح می دهد: یکی از این دوره ها همزمان با حیات زنده یاد مصدق بوده است. از آن ایام، آمارهای قابل تاملی به دست ما رسیده است. برهمین اساس حوالی سال های 1278 تا 1345 ، ایران برای مدت چند سال بدون نفت، تراز تجاری مثبتی داشته است و با اینکه در تحریم به سر می برده اما توفیقات اقتصادی خوبی کسب می کند. یکی از دلایل توفیق آن ها، بدون غره شدن و خودشيفتگي به داشتن دانش، با سهيم شدن در خرده دانش هاي و كاربلدي ديگران اولين بار اقتصاد بدون نفت را تجربه نمودند. يك مثال بارز، بهره گیری از تجارب پروفسور یالمار شاخت اقتصاددان بنام آلمانی بود.
اما دومین دوره درخشان اقتصادی در تاریخ ایران، به گفته این عضو هیات نمایندگان اتاق مشهد، متعلق به سال های میانی دهه 40است؛« این دوران را از منظر و زاویه ای جدید مورد بررسی قرار دادیم و آمارهایی را احصاء نمودیم که بعضا غیرقابل تصور بودند. یکی از عوامل بسترساز این توفیق، حضور اقتصاددانان و مديران توانمند اجرایي بود كه قائل به محدويت هاي نظام نشدند و نمونه آن حضور عالیخانی در جایگاه مدیریت اقتصاد کشور بود. اقتصاد کشور در این دوران به شاخص هاي ممتاز و خوبی در بحث رشد اقتصادی کشور دست یافت و برکات خوبی برای صنعت ایران رقم خورد و به گمانم كشور تا حد زیادی به اين دوران مديون است.»
سومین دوره نیز به اذعان «بحرینیان» سال های 60 تا 67 را شامل می شود. وی در تشریح شرایط آن دوران، بیان می کند: جالب است بدانید که ما در دوران جنگ بدهی های خارجیِ حکومت پهلوی را تسویه کردیم و مجموع بدهی های کشور نهایتا به چیزی حدود 2 میلیارد دلار رسید، اما حدفاصل سال های 68 تا 76 این روند به ناگاه تغییر کرد و بدهی های ایران دوباره رو به فزونی گذاشت. نکته قابل تامل دیگر در مورد مدیریت اقتصاد دوران جنگ این بود که هم مناقشات ایران با عراق اداره گردید و هم کشور با قحطی مواجه نشد و از آن مهم تر اینکه درآمدهای نفتی نیز در برهه مذکور، تا حد زیادی کاهش یافت.
وی خاطر نشان می کند: همچنین در این دوران، صنایع اساسی ایجاد شد و تنها دوره ای بود که بخش خصوصی توانست حضور موثر خود را تمام‌قد نشان دهد و ضمن کاهش واردات، صنعت کشور را نیز قوام ببخشد.
او تاکید می کند: علي رغم برخي نقدهایی که به هر کدام از این دوران ها وجود دارد و پرهیز از مقدس نمودن هر دوره اي، بايد با تحليل علمي برسياست هاي اتخاذ شده در آن برهه خاص تمرکز نمود و آن را مورد بررسی قرار داد.
*انتشار 12گزارش دیگر در آینده نزدیک
بحرینیان ابراز امیدواری می کند که در آینده نزدیک، از دفتر پژوهش های اقتصاد و توسعه اتاق خراسان رضوی، حدود 12 گزارش دیگر نیز منتشر شوند که همه به نوعی در ادامه پژوهش های قبلی بوده و در غایت این پازل ها یک تصویر جامع از سیمای اقتصاد حاصل شده از حدود يك سده تصميم گيري ها و چرایي توسعه نيافتگي در ایران را ارائه خواهند داد و سپس راه حل هاي اجرایي و پيشنهادي خود را با جزئيات امكان‌پذير بیان خواهيم کرد.
از این عضو هیات نمایندگان اتاق مشهد در خصوص شرایط پیش روی کشور می پرسیم که او در جواب می گوید: صراحتا و قويا ادعا مي نمايم گره هایی که امروز در عرصه اقتصاد کشور مشاهده می کنیم كاملا قابل بازنمودن بوده و امراض اقتصادي كشور قابل درمان است و باید به مدد خِرد و دانش گروهی، مستقل از نظام تصميم گيري اقتصادي فعلي، این گره ها گشوده شود. گروهی مستقل از ذینفعانی که توسعه اقتصادی کشور به منافع اقتصادی آن ها آسیب وارد می کند در نتیجه مسیر توسعه کشور را با انواع چالش ها روبه رو می سازند. این گروه باید منطبق بر خرده دانش های خود اقدام به حل مسئله در بخش های مختلف نماید. در حال حاضر یک فرصت طلایی پیش روی ماست که اگر عزم ها برای تحول جزم شوند، نه تنها تحریم ها را می توان تاب آورد؛ بلکه در دهه های آینده ایران می تواند بی اغراق به یکی از قدرت های اقتصادی جهان تبدیل شود. اگر دراين برهه طلایي غفلت شود، ممكن است چند نسل ديگر سوخته شوند تا چنين موقعيتي براي كشورمان فراهم شود.
او نسبت به توفیقات دفتر پژوهش های اقتصاد و توسعه اتاق خراسان رضوی كه با حمايت همه همكاران اجرائي، هيئت نمايندگان و رياست اتاق مشهد حاصل آمده، ابراز خرسندی می کند و یادآور می شود: خوشحالیم که تحقیقات این دفتر، امروز در پژوهش های متعدد دیگر نیز مورد استناد قرار گرفته و می گیرد و این اتفاق را به فال نیک می گیریم.
اتاق خراسان رضوی