افتخار به رتبه‌های دهان پر کن اما بی‌فایده، تمام شود خودکفایی گندم به قیمت نابودی تولید جو و دیگر محصول‌ها کسب شد
«آمار گزینشی» حالا دیگر به بخشی از قواعد کهنه مدیریتی در ایران تبدیل شده است. آن‌جا که فائو به‌عنوان یک نهاد بین‌المللی اعلام می‌کند ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان کشاورزی در جهان است، گزارش قیچی می‌شود و کسی از خود نمی‌پرسد این صدرنشینی ایران در تولید، با چه قیمت و هزینه‌ای تمام شده است. کسی چه می‌داند که این رتبه‌های دهان پر کن، از نظر کارشناسان هیچ توجیه اقتصادی ندارد و با هزینه‌های گزافی به دست آمده است، هزینه‌هایی به قیمت نابودی طبیعت و سرزمین. حالا ایران خشک که براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس بیشتر از دو‌سوم اقلیم آن تبدیل به بیابان شده است یکی از رکوردداران تولید هندوانه (محصولی با حداکثر مصرف آب) در جهان است. ایران یکی از ١٠تولیدکننده بزرگ گندم دنیاست اما تا دیروز حرفی از این نبود که مصر به‌ازای مصرف یک مترمکعب آب، بیشتر از ١,٥ کیلوگرم گندم به‌دست می‌آورد و ایران در ازای همین میزان مصرف آب تنها نیم کیلوگرم گندم برداشت می‌کند.
تا چندی پیش بحران کشاورزی غیراقتصادی آنقدرها فاش نشده بود و به همین دلیل پای حرف مدیران کشاورزی که می‌نشستی تنها از رتبه‌های دهان پرکن ایران می‌شنیدی و بس. برای همین موضوع خودکفایی گندم، جشن‌های متعدد برگزار شد تا از تمام ابعاد اقتصادی این سیاست به ذاته خوب اما غیرعلمی تبلیغات برجسته‌ای شود و گفته شود که ما در این محصول خودکفاییم!
اما هرگز گفته نشد این خودکفایی به چه قیمتی و چگونه کسب شد و تبعات این اصرار بر تولید یک محصول، چه خواهد بود. آن روزها گفته شد که ایران برای اولین بار با تولید ١٠,٥میلیون تن گندم به صادرکننده تبدیل شده است؛ اما تا مدت‌ها آمارهای تکان‌دهنده وضع مصرف آب و شور شدن خاک برای همیشه مخفی ماند.
حالا پس از یک دهه از خودکفایی گندم، آمارها نشان می‌دهد سال‌ها بعد از این جشن، ایران باز هم واردکننده گندم شده و این واردات همواره بیشتر از قبل شده تا معلوم شود طراحان این طرح در وزارتخانه جهاد کشاورزی اهدافی غیرفنی داشته‌اند و شعار خودکفایی برایشان مهم بوده و نه نتیجه اقدام‌هایشان.
همان افرادی که این روزها هم به رسانه‌ها آمده‌اند و مدعی هستند که در خودکفایی گندم تنها بوده‌اند و این اقدام را یک تنه پیش برده‌اند.
اسکندری: خودکفایی گندم را
با وجود مخالفت‌ها، اجرا کردم!
محمدرضا اسکندری وزیر کشاورزی دولت محمود احمدی‌نژاد که به واسطه مدیریت در این طرح در دولت اصلاحات به وزارت در دولت نهم رسید به‌تازگی مصاحبه‌هایی با رسانه‌ها درباره خودکفایی گندم انجام داده است. او که به‌عنوان مدیرعامل سازمان اقتصادی کوثر فعالیت می‌کند، این روزها برای تخلفات گسترده یکی از زیرمجموعه‌های سازمانش به مجلس رفت‌وآمد دارد.
او که در اواخر دولت اصلاحات به‌عنوان معاون وزیر کشاورزی منصوب شده بود به تسنیم گفته است: طرح خودکفایی گندم با اصرار و پیگیری او در سال ٨٣ کلید خورده است. اسکندری از لابی‌های پشت‌پرده‌ای می‌گوید که با وجود مخالفت وزیر وقت، برای اجرای سیاست خودکفایی گندم انجام داده است.
نقشه اسکندری برای خودکفایی گندم یک فرمول ساده و پیش پا افتاده بیشتر ندارد. در یک فراخوان سراسری به کشاورزان اعلام می‌شود برای خرید تضمینی گندم ٤٠درصد افزایش قیمت تعیین شده است حال آن‌که نرخ خرید تضمینی برای سایر محصولات تنها ١٠درصد رشد داشته است. این راهکار پیش‌پا‌افتاده و غیرکارشناسی به سرعت جواب می‌دهد و تعداد زیادی از کشاورزان با تغییر کاربری زمین خود، کشت آن سال را به گندم اختصاص می‌دهند.
گرانی دستاورد خودکفایی زودگذر
برای مردم
نتیجه اجرای سیاست غیرکارشناسی خودکفایی گندم آن می‌شود که گندم برداشتی در سال ٨٣ رشد قابل توجهی را تجربه می‌کند اما کشت سایر محصولات به شدت به هم می‌خورد و در بازار آشفتگی رخ می‌دهد. همان سال سبزیجات و صیفی‌جات در بازار کم می‌شود و قیمت این گروه از محصولات تورم بالای ٤٠درصد را تجربه می‌کند. غیر از این کشاورزان علوفه کار آن سال زمین خود را زیر کشت گندم می‌برند و در بازار داخلی قحطی خوراک دام رخ می‌دهد. همین مسأله سبب می‌شود قیمت گوشت بالا برود و ایران برای تأمین نیاز خود به واردات گسترده خوراک دام متوسل شود.
افزایش مصنوعی قیمت گندم روی نرخ آرد و در نتیجه قیمت نان نیز تأثیر می‌گذارد و دستاورد خودکفایی گندم برای مردم، گرانی نان می‌شود.
افتخار آن روزهای خودکفایی گندم عمر بسیار کوتاهی دارد و به‌سرعت ایران در دولت احمدی‌نژاد، دوباره به واردکننده بزرگ گندم تبدیل می‌شود. این درحالی است که قیمت گندم، آرد و نان همچنان به صورت مصنوعی بالاست و تنها متضرر این قضیه مصرف‌کنندگان به شمار می‌آیند.
کم‌اطلاعی عموم از پشت‌پرده این موضوع و اشکال‌های خودکفایی گندم باعث شده تا مدیر این طرح یک دهه بعد از شکست طرحی غیرعلمی و ناهمگون با شرایط ایران، به وقایعی افتخار کند که در ذات خود افتخارآمیز نیست و حتی باید پیگیری قانونی شود که با تأیید کدام بررسی انجام شده است! چرا که طراح این طرح هیچ‌گاه نگفته است که پس از اجرای این طرح و ادامه‌اش در دولت‌های محمود احمدی‌نژاد، ٩٧درصد آب‌های سطحی و رودخانه‌های کشور به مرور خشک و دریاچه‌ها و تالاب‌ها یکی پس از دیگری به شوره‌زار تبدیل شد. واقعیات تکان‌دهنده‌ای که رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس درباره‌اش می‌گوید: با شنیدن گزارش وضع منابع آب کشور، وحشت‌زده شدم.
رکورد واردات با وجود مساحت قابل توجه مزارع گندم
طرح خودکفایی گندم که تنها مساحت مزارع گندم را افزایش داده بود با بی‌توجهی به افزایش راندمان و بهره‌وری، موجب شد که کشور دوباره به سرعت محتاج واردات شود. براساس آخرین آمار موجود ایران درحال حاضر حدود یک‌سوم زمین‌های کشاورزی خود را به کشت گندم اختصاص داده است با این حساب بیشتر از نیمی از نیاز سالانه خود به گندم را، از طریق واردات تأمین می‌کند. اسماعیل اسفندیاری مجری طرح گندم با اشاره به رشد سطح زیر کشت گندم به باشگاه خبرنگاران گفته است: سطح زیر کشت گندم تا پایان سال ٩٣ حدود ٦میلیون و ٢٠٠ هکتار بوده است. براساس گزارش سازمان امور اراضی کشور مساحت کل مزارع کشاورزی در ایران ١٨,٧میلیون هکتار است که با توجه به این موضوع می‌توان گفت حدود یک‌سوم مزارع کشور زیر کشت گندم است. با این حال بهره‌وری پایین مانع از آن شده است که این سطح گسترده بتواند نیاز ٩میلیون تنی مردم ایران به گندم را برآورده کند و گندم در سال‌های اخیر به صورت پیوسته جزو کالاهای عمده وارداتی به ایران بوده است. براساس اعلام علی قنبری مدیرعامل شرکت بازرگانی دولتی در ٩ ماهه ابتدای سال٩٣ بالغ بر ٥.٢میلیون تن گندم به کشور وارد شده است که با این حساب می‌توان گفت با این مساحت قابل توجه مزارع گندم، بیشتر از نیمی از نیاز کشور به گندم در سال گذشته از طریق واردات تأمین شده است.
مجری خودکفایی:
احمدی‌نژاد از تلویزیون مرا دید و پسندید!
در ادامه این ماجرا و موفقیت کوتاه‌مدت خودکفایی گندم، مرد سیاست خودکفایی گندم که معاون بود، در دولت احمدی‌نژاد صاحب پست وزارت می‌شود. اسکندری در روایت آن زمان می‌گوید: من در تلویزیون مصاحبه‌ای داشتم و احمدی‌نژاد آن مصاحبه را دیده بود. رئیس دولت نهم به اطرافیانش سپرده بود به محض ورود به پاستور، اسکندری وزیر بشود.
در دولت نهم نه‌تنها اسکندری وزیر کشاورزی می‌شود که یکی از پرنقدترین وزرای کشاورزی پس از انقلاب را نیز به‌عنوان معاون خود منصوب می‌کند. صادق خلیلیان که حالا خود اسکندری از او به‌عنوان اشتباه تاریخی‌اش نام می‌برد با حمایت اسکندری به ساختمان شیشه‌ای وزارت کشاورزی راه پیدا می‌کند. اسکندری به تسنیم می‌گوید: از همان روزهای اول متوجه شده است خلیلیان از یکسری عوامل بیرون از وزارتخانه حرف‌شنوی دارد و زیر بار قوانین نمی‌رود. به گفته وزیر کشاورزی دولت نهم، اسکندری روزی متوجه می‌شود که خلیلیان مسائلی را علیه اسکندری با احمدی‌نژاد در میان گذاشته است و همین سرآغاز وزارت او در دولت دهم می‌شود. صادق خلیلیان به محض نشستن بر صندلی وزارت، در ساختمان شیشه‌ای را روی خبرنگاران و رسانه‌ها می‌بندد. ارایه آمارهای نادرست در بخش کشاورزی و رشد منفی، سبب می‌شود رسانه‌ها بارها عنوان «خداحافظی با کشاورزی» را تیتر کنند. مجلس نیز نسبت به این موضوع واکنش نشان می‌دهد و بارها موضوع استیضاح خلیلیان را مطرح می‌کند. با این حال شعار خودکفایی در زمان وزارت خلیلیان نیز تکرار می‌شود و او موضوع خودکفایی گوشت قرمز را مطرح می‌کند. طرح خودکفایی گوشت قرمز در شرایطی مطرح می‌شود که ایران با واردات علوفه و خوراک گرانقیمت دام، درواقع گوشت را به شیوه مونتاژ تولید می‌کند.
«عیسی کلانتری» مشاور رئیس‌جمهوری در زمینه آب و محیط‌زیست به «شهروند» می‌گوید: تجارت علوفه و کاه، تجارتی نامتعارف در جهان است. اصرار نادرست ایران به خودکفایی در تولید گوشت باعث شده است ایران به این تجارت نامتعارف تن بدهد و با هزینه‌ای بالا و حدود ٤ برابر میانگین جهانی گوشت قرمز تولید کند.
وی ادامه می‌دهد: در کشورهای اروپایی مراتع زیادی در دسترس دامدار است در نتیجه خوراک دام تقریبا در پروسه تولید هزینه‌ای نزدیک به صفر دارد. در شرایطی که بیشترین هزینه تولید گوشت قرمز مربوط به خوراک دام است حذف این هزینه باعث می‌شود تولید گوشت در آن کشورها توجیه اقتصادی داشته باشد و این محصول با قیمت ارزان به دست مصرف‌کننده برسد، این درحالی است که کشور ما مزیت تولید گوشت قرمز را ندارد و تنها باعث تحمیل کالای گران به مصرف‌کننده می‌شود. این موضوع آن‌جا بیشتر عیان می‌شود که بدانیم هزینه واردات خوراک دام تقریبا به اندازه هزینه واردات گوشت قرمز است.
خودکفایی در تجارت جهانی
جایگاهی ندارد
کلانتری همچنین تأکید می‌کند: در تجارت جهانی موضوع خودکفایی تعبیر نادرستی است حتی کشورهای صنعتی و بزرگترین تولیدکنندگان جهان باز هم در بخشی از کالاها واردات را به‌صرفه‌تر می‌دانند و پتانسیل‌ها و زیرساخت‌های خود را با سیاست نادرست خودکفایی نابود نمی‌کنند. «محمدحسین کریمی‌پور» رئیس پیشین کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی نیز دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: اصلا واژه خودکفایی، واژه درستی نیست و از توصیه‌های کارشناسی برداشت اشتباه شده است. از روزهای اولی که موضوع افزایش تولید محصولات کشاورزی مطرح شد منظور افزایش راندمان تولید و رسیدن به حداکثر بهره‌وری بود، نه این‌که با نابودی زیرساخت‌ها و حفظ راندمان پایین تولید را افزایش بدهیم، به‌طور قطع نتیجه چنین دیدگاه نادرست و غیرعلمی، جز از بین رفتن زیرساخت‌ها نخواهد بود.
او همچنین تأکید می‌کند: این‌که گفته می‌شود ما در بخش کشاورزی با محدودیت منابع مواجه هستیم به معنای تعطیل‌شدن کشاورزی نیست بلکه دقیقا به این معناست که ما در بخش کشاورزی علمی و مطابق با تکنولوژی دنیا پیش نرفته‌ایم و همین باعث نابودی منابع‌مان شده است. درواقع ما تلاش کرده‌ایم بدون بهره‌گیری از دانش، تولید را بالا ببریم که نتیجه‌ای جز استهلاک منابع پایه نداشته است. درواقع می‌شود گفت کشاورزی ما اقتصادی نبوده است.
با این حساب و با وجود آن‌که نتیجه سیاست‌های نادرست حوزه کشاورزی این روزها با بحران خشکسالی خود را عیان کرده است هنوز هم مدیران کشاورزی گاه و بی‌گاه از خودکفایی می‌گویند و فردی مانند اسکندری از این سیاست نادرست به‌عنوان افتخار خود یاد می‌کند!
منبع: شهروند