اقتصاددان
در روز ١٣ اكتبر، كميته نوبل جايزه امسال نوبل اقتصاد را به آنگوس ديتون اعطا كرد. توضيحى كه براى اين انتخاب توسط كميته نوبل ارائه شده در پايين آمده است. ليكن قبل از آن ذكر يك مقدمه مي‌تواند مفيد باشد. پژوهش ديتون ابتدا در مورد توسعه دستگاه معادلات تقاضا انجام گرفت. دستاورد‌هاى اين زمينه كاري مورد استفاده وسيع در ساير زمينه‌ها پژوهشي و كاربردي نيز قرار گرفت. از دهه ١٩٧٠ اقتصاددانان به نحو فزآينده‌اى به اين امر توجه كردند كه تخمين معادلات تقاضا به صورت تك معادله داراى ايراد و كمبود‌هاى اساسى است (ابتدا تخمين تقاضا براي كالا‌هاي مختلف مانند غلات، شكر، قهوه يا فلزات با استفاده از يك معادله انجام مي‌شد.) به همين دليل نيز اقتصاددانان توجه خود را به استنتاج دستگاه‌هاى معادلات از توابع مطلوبيت مستقيم و غيرمستقيم معطوف كردند. ليكن بسيارى از اين دستگاه‌ها (مانند دستگاه معادلات مخارج خطى موسوم به استون‌گيرى) نيز وارث محدوديت‌هاى ذاتى توابع مطلوبيتى بودند كه مبناى استنتاج قرار مي‌گرفت. در دهه ١٩٨٠ شكل‌هاى توابع انعطاف‌پذير مطرح شدند كه معمولا در اطراف بسط سرى تيلور توابع مطلوبيت ضمنى ايجاد مي‌شدند. اين توابع هم از محدوديت‌هاى خاص خود برخوردار بودند. آنگوس ديتون يك دستگاه معادلات استنتاج كرد كه هم انعطاف‌پذير و هم از بسيارى كاستى‌هاى دستگاه‌هاي قبلي عارى. به اين دستگاه «معادلات تقاضاى تقريبا ايده‌آل
(Almost Ideal Demand Systems-AIDS) گفته شده است -كه به صورت اختصار آن را ايدز مي‌خوانند، البته اين نام قبل از كشف بيماري ايدز بر اين الگو نهاده شده و با هم ارتباطي ندارد. در كشور ما هم برخى پايان‌نامه‌ها بر پايه استفاده از اين دستگاه نوشته شده است. از جمله نخستين پژوهش مربوط به پايان‌نامه كارشناسي ارشد آقاى پويان مشايخ‌آهنگرانى است كه در سال ١٣٧٨ نوشته شد و براى نخستين بار در ايران از تخمين اين دستگاه كه با استفاده از آمار بودجه خانوار انجام و براي تحليل مقايسه‌يى رفاهى استفاده شد. از جمله مساله مورد پژوهش بررسي سياست‌هاي اعمال ماليات غيرمستقيم بر برخي كالاها و پرداخت سوبسيد به برخي ديگر بود، به نحوي كه رفاه جامعه افزايش يابد. اين‌گونه بررسي‌ها با استفاده از ساير دستگاه‌هاى معادلات تقاضا مقدور نمى‌بود. خلاصه اين پژوهش در كتاب «اقتصاد ايران» چاپ موسسه عالى پژوهش در برنامه‌ريزى و توسعه (موسسه مديريت و برنامه‌ريزى كنونى) انتشار سال ١٣٧٨ آمده است. و اينك توضيح كميته نوبل در مورد اعطاى جايزه سال ٢٠١٥ به آنگوس ديتون.
براي طراحى سياست اقتصادى كه منجر به افزايش رفاه شده و فقر را كاهش دهد، ما بايد ابتدا سازوكار انتخاب فردى را باز‌شناسيم. بيش از هر كس ديگر آنگوس ديتون به اين بازشناسى كمك كرده است. او اين كار را از طريق پيوندزدن بين جزييات تصميم‌هاى فردى با كاركرد‌هاى جمعى انجام داد. تحقيق او به تحول رشته‌هاى اقتصاد خرد، اقتصاد كلان و اقتصاد توسعه كمك كرده است. پژوهش‌هايى كه ديتون براى آنها جايزه نوبل را دريافت كرده بر محور سه پرسش كانونى قرار دارد: چگونه مصرف‌كنندگان هزينه‌هاى خود را بين كالاهاى مختلف تقسيم مي‌كنند؟ پاسخ به اين پرسش نه تنها در توضيح و پيش‌بينى روند‌هاى مصرف مهم است بلكه در جهت ارزيابى اصلاحات خط‌مشى از قبيل سنجش اثر تغيير در ماليات مصرف نيز اجتناب‌ناپذير است. ديتون در كار‌هاى اوليه خود در سال‌هاى ١٩٨٠، الگوى دستگاه معادلات تقريبا ايده‌آل را ابداع كرد يك دستگاه معادلات انعطاف‌پذير و در عين حال ساده براى تخمين اينكه چگونه تقاضا براى هر كالا، وابسته به قيمت تمام كالاها و درآمد مصرف‌كننده است. روش ابداعى او امروز روش متعارف در پژوهش‌هاى دانشگاهى و ارزيابى‌هاى عملى سياست‌هاى اقتصادى است. چه ميزان از درآمد جامعه هزينه مصرفى و چه ميزان صرف پس‌انداز مي‌شود؟ براى درك و تشريح تشكيل سرمايه و ابعاد ادوار اقتصادى ضرورى است كنش درآمد و مصرف را در جريان زمان درك كنيم.
در چند مقاله طى سال‌هاى ١٩٩٠ ديتون نشان داد كه نظريه رايج مصرف اگر نقطه شروع بحث را بر پايه درآمد و مصرف را در سطح كلان قرار دهد، نمى‌تواند رابطه واقعى را نشان دهد. به جاى آن بايد از سازوكارى استفاده كرد كه بتواند از روابطى كه افراد و خانوار‌ها مصرف خود را با درآمد تنظيم مي‌كنند به جمع‌بندى كلان رسيد، زيرا نحوه نوسان درآمد‌هاى فردى با نوسان درآمد كلان در كل اقتصاد متفاوت است. اين تحليل به روشنى نشان داد كه چرا تحليل داده‌هاى فردى كليد درك روندهايى است كه ما در داده‌هاى كلان مشاهده مي‌كنيم، همين روش است كه در سطح وسيع در اقتصاد كلان مدرن مورد استفاده واقع شده است. بهترين شيوه اندازه‌گيرى و تحليل رفاه و فقر كدام است؟ در پژوهش‌هاى اخير خود ديتون بر اين وجه تاكيد كرده است كه چگونه سنجش سطح مصرف خانوار‌ها مي‌تواند در تشخيص سازوكار‌هاى توسعه اقتصادى روشنگرى كند. تحقيقات او بسيارى از نارسايى‌هايى كه در مقايسه فقر بر حسب زمان و مكان وجود داشت را از پرده بيرون افكند. او همچنين نشان داد كه چگونه استفاده هوشمندانه آمار بودجه خانوار مي‌تواند در مورد مسائلى چون مصرف كالرى اعضاى خانوار و رابطه آن با درآمد يا تشخيص ميزان تبعيض جنسيتى در بهره‌مندى اعضا در داخل خانوار موثر باشد. تمركز ديتون بر آمارگيرى‌هاى در سطح خانوار همچنين سبب شده كه مبحث توسعه اقتصادى از يك مبحث نظرى مبتنى بر آمار كلان به يك رشته مبتنى بر آمار‌هايى در سطح فردى خانوار و برخوردار از جزييات تبديل شود.
منبع: روزنامه تعادل