جمشید پژویان

 عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی

 در مباحث اقتصاد محیط‌زیست چارچوبی که سیاست‌گذاری‌های قیمتی را مشخص می‌کند، پیامدهای خارجی فعالیت‌های اقتصادی است.

 به‌این معنا که قیمت‌ها به‌گونه‌ای تعیین می‌شوند که هزینه‌های آثار سوء ناشی از مصرف، جبران شود. باتوجه به این نکته، دو راه‌حل برای کاهش پیامدهای منفی محیط‌زیستی ناشی از مصرف در بخش‌های گوناگون وجود دارد. یک راه آن است که به سمت تولیدات پاک برویم. راه‌حل دیگر وضع مالیات‌ها است که از این طریق درواقع هزینه‌های تولید آلاینده‌ها را به بنگاه‌ها تحمیل می‌کنیم. گزینه دوم البته، به‌خودی‌خود راه اول را در دل خود دارد. چراکه افراد و واحدهای مصرفی و تولیدی با افزایش هزینه‌های تحمیلی برای جبران خسارات ناشی از تولید آلاینده‌ها، در رفتار مصرفی خود تجدیدنظر می‌کنند و برای کاهش تولید آلاینده‌ها به سمت روش‌های پاک‌تر می‌روند. افزایش مالیات‌ها در کنار افزایش قیمت حامل‌های انرژی فسیلی و تجدیدناپذیر، شرایط را به سمتی هدایت می‌کند که در درازمدت استفاده از سوخت‌های پاک که درحال حاضر بسیار گران هستند و غیربهینه به نظر می‌آیند، توجیه‌پذیر و اقتصادی می‌شوند. اگرچه در آغاز هزینه هنگفتی برای ایجاد و توسعه این طرح‌ها باید درنظر گرفته شود، اما با رسیدن به تولید انبوه و استفاده گسترده و همگانی، در کنار کاهش قیمت تولید، افزایش درآمدهای ارزی حاصل از صادرات میزان سوخت صرفه‌جویی شده چه به صورت خام و چه در شکل فرآورده‌های پالایش شده، با کاهش میزان تولید آلودگی‌ها و به تبع آن کاهش بیماری‌ها، از هزینه‌های درمان به میزان قابل توجهی کاسته خواهد شد. در حال حاضر و باتوجه به پتانسیل‌های موجود ازنظر بهره‌برداری و استفاده از انرژی‌های پاک در وضعیت خوبی نیستیم. درحالی‌که ما در ایران در برخی نقاط بیش از 300 روز آفتابی داریم اما با توجه به نبود امکانات کافی، میزان بهره‌برداری‌ها از این امکانات بالقوه طبیعی بسیار ناچیز است.

از دیدگاه بنده، ما اکنون در جایگاهی هستیم که باید به صورت جدی درصدد جایگزینی انرژی‌های پاک به جای سوخت‌های فسیلی باشیم. تنها راه معقول برای دستیابی به این هدف، اعمال روش‌های قیمتی است. راه دیگری نیز وجود دارد و آن تدوین یکسری قوانین و مقررات است؛ که البته توسل به قانون در ارتباط با این مقوله تنها در موارد خاص اثرگذار است و خود می‌تواند آثار قیمتی برجای گذارد. پس بهترین روش برای جایگزینی منابع انرژی پاک به جای انرژی‌های غیرپاک روی آوردن به راهکارهای قیمتی است. از اوایل دهه هفتاد میلادی و در سال 1973 با افزایش قیمت نفت که در واقع سیاستی از سوی کشورهای غربی بود و نه از جانب تولیدکنندگان نفت و با افزایش مالیات‌ها، صنایع و شرکت‌های خصوصی به سمت استفاده از انرژی‌های پاک حرکت کردند. ازآنجا كه در حال حاضر قیمت‌های حامل‌های انرژی در کشور بسیار پایین است، چیزی کمتر از 1/0 و در برخی موارد حتی یک بیستم قیمت آن در کشورهای همسایه، مصرف بسیار بی‌رویه است و استفاده از انرژی‌های پاک مقرون به‌صرفه نیست. راه‌حل موجود برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و گسترش استفاده از انرژی‌های پاک، افزایش قیمت‌ها یا تعیین مالیات‌ بر مصرف سوخت‌های فسیلی است. این سیاست علاوه‌بر کنترل مصرف، پول کافی برای اختصاص یارانه به بخش‌های خصوصی برای احداث نیروگاه‌های تولید انرژی‌های پاک را فراهم خواهد کرد.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد - شماره ۳۲۱۵