میزگرد «اقتصاد سیاه در ایران» با حضور سه اقتصاددان در دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران برگزار شد. کانون دانش‌آموختگان اقتصاد دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران میزگرد «اقتصاد سیاه در ایران» را برگزار کرد و در آن سه اقتصاددان، دکتر علی عرب‌مازار، دکتر حسین راغفر و دکتر محمد مالجو سخنرانی کردند.

سخنران اول در این جلسه، دکتر علی عرب‌مازار، استاد اقتصاد و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی بود. وی با معرفی پایان‌نامه دکتری خود با موضوع «اقتصاد سیاه» و همچنین کتابی که پیش‌تر در همین موضوع منتشر کرده است، ابتدا به تعریف اقتصاد سیاه پرداخت.

 عرب‌مازار: تحریم‌ها اقتصاد سیاه را رونق داد 

عرب مازار گفت اقتصاد سیاه بخشی از اقتصاد غیررسمی است و اقتصاد غیررسمی را با نام‌های دیگری مانند اقتصاد زیرزمینی، اقتصاد موازی، اقتصاد پنهان و اقتصاد سایه نیز می‌شناسیم. ملاک اقتصاد اقتصاد غیررسمی، ثبت نشدن در حساب‌های ملی است و عمدتا شامل فعالیت‌های اقتصادی نامنظم (ماهیتاً قانونی اما به شکل غیرقانونی مانند واردات قاچاق)، غیرقانونی (ماهیتاً غیرقانونی مانند واردات اسلحه)، غیررسمی و فعالیت‌های اقتصادی در خانوار است. به تعبیر عرب مازار اقتصاد سیاه شامل دو بخش اقتصاد نامنظم و اقتصاد غیرقانونی در اقتصاد غیررسمی است و شامل تولید غیرقانونی کالایی که تولید، فروش و توزیع‌اش غیرقانونی است و تولید پنهان و فرار از مالیات است. به گزارش «تامین 24»، وی با اشاره به مطالعه‌ای جهانی از «اشنایدر» در مورد اقتصاد سیاه به ارائه آماری در زمینه سهم اقتصاد سیاه از کل اقتصاد ملی بر حسب درصدی از GDP  پرداخت. بر اساس این مطالعه و در سال 2005، در آفریقا 5/42 درصد، کشورهای OECD، 8/14 درصد، آسیا 8/29 و در ایران 7/19 درصد از اقتصادشان را اقتصاد سیاه در برمی‌گیرد. این اقتصاددان در ادامه همچنین به معرفی برخی مطالعات داخلی در زمینه اقتصاد سیاه پرداخت. بر اساس مطالعه این اقتصاددان بین سال‌های 1377-1347 میانگین سهم اقتصاد سیاه از کل اقتصاد در ایران 11 درصد بوده است اما مطالعه دیگری در این زمینه و بین سال‌های 1389- 1350، این سهم را 5/13 درصد نشان می‌دهد که حداقل آن در سال 1375 و به میزان 2/4 درصد و حداکثر آن در سال 1389 و به مقدار 6/26 درصد است. عرب مازار در ادامه افزود سهم اقتصاد سیاه در اقتصاد ایران روندی فزاینده داشته و به‌طور متوسط بین سال‌های 1343 تا 1389، اقتصاد سیاه سالانه 8/3 درصد رشد کرده است اما پیش‌بینی می‌شود این میزان در سال‌های 89 و 90 به 25 درصد رسیده باشد اما با توجه به تحریم‌های اقتصادی و آثار آن ممکن است بیشتر نیز باشد.

عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی با معرفی نظر رویکردهای اقتصادی درمورد اقتصاد سیاه اظهار کرد: در نگاه اقتصاددانان بازار آزاد، اقتصاد سیاه امر منفی به حساب نمی‌آید چون به باور آنها می‌تواند دخالت دولتی را دور بزند و کارایی و رفاه را افزایش دهد اما منتقدان نظام بازار آزاد اعتقاد دارند آثار اقتصاد سیاه منفی است و باید مهار شود. وی خاطرنشان کرد برخی شواهد در مورد آثار اقتصاد سیاه متناقض است. برای مثال مشخص نیست اقتصاد سیاه اشتغال‌زاست یا غیراشتغال‌زا و یا اثر آن بر رفاه به چه صورت است و یا چه تاثیری بر رشد اقتصاد رسمی دارد اما با این همه آثار منفی زیادی وجود دارد که به یقین می‌توان درمورد آنها اظهار نظر کرد. وی با اشاره به این آثار منفی گفت افزایش تقاضای پول، افزایش مصرف، تغییر مابه‌التفاوت نرخ ارز (نرخ رسمی با نرخ غیررسمی)، تقلیل اثربخشی سیاست‌های اقتصادی، کاهش بهره‌وری و تداوم توسعه‌نیافتگی از جمله آثار منفی مرتبط با رشد اقتصاد سیاه است. عرب‌مازار درمورد علل پدید آمدن اقتصاد سیاه با نقل قولی از «داگلاس نورث» (اقتصاددان نهادگرا)، توضیح داد: در جهان سوم بی‌ثباتی حقوق مالکیت، اجرای ضعیف قوانین، وجود موانع ورود به صنعت و محدودیت‌های انحصارطلبانه باعث می‌شود بنگاه‌هایی که در پی سود حداکثری هستند به سمت داشتن سرمایه‌های اندک، افق‌های کوتاه‌مدت و مقیاس‌های کوچک سوق داده شوند. این اقتصاددان و کارشناس اقتصاد سیاه، در پایان به ارائه توصیه‌های سیاستی و راهکارهایی برای مقابله با اقتصاد سیاه پرداخت. وی گفت در ابتدا باید درمورد آثار منفی اقتصاد سیاه به جمع‌بندی رسید و پس از آن موارد زیر را به‌عنوان راهکار پیشنهاد داد. بازسازی دولت به این مفهوم که دولت باید نقش‌هایش را متناسب با توانمندی‌هایش برعهده بگیرد، رفع موانع تولید و کمک به کسب‌وکار، افزایش هزینه ورود به فعالیت‌های غیررسمی، شفاف‌سازی اطلاعات اقتصادی، مواجهه با انحصارات و گسترش رقابت، مهار تورم، نوین‌سازی ساختار مالیات‌گیری، حرکت به سمت الگوهای مشارکتی برای حل مشکلات و سیاست‌گذاری از پایین (مردم) به بالا (دولت و حکومت). 

منبع: آرمان