عضو هیات علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی
سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) همگام با یونسکو، بانک جهانی، تسهیلات جهانی محیط زیست (جف) و انجمن بین‌المللی متخصصان آب‌های زیرزمینی خواستار اقدام جامعه جهانی برای مدیریت کاهش و تخریب فزاینده منابع محدود آب‌های زیرزمینی شد. فائو خواستار اقدام فوری برای جلوگیری از کاهش جبران‌ناپذیر منابع آب زیرزمینی در ایران، اروپا و ۶ کشور شامل چین، هندوستان، پاکستان، بنگلادش، ایالات متحده آمریکا و مکزیک شد. ایران نیز همچون سایر کشورهای منطقه، بیش از 90 درصد منابع آب خود را در بخش کشاورزی مصرف میکند و بیش از 55 درصد اراضی زیر کشت در این کشور با آب زیرزمینی آبیاری میشوند. معمولا فائو مصالح کلی خواروبار جهانی و کشاورزی را در جهان رصد میکند. بنابر این آنچه فائو میگوید معمولا برخاسته از مسائل کارشناسی است لذا مطالبی که گفته میشود قابل اعتناست و از روی احساس خطر این اعلامیه طرح شدهاست. ما در طول سال حق داریم تنها 130میلیارد مترمکعب آب از باران و سد و... برای کشاورزی استحصال کنیم. اما سالانه از این میان تنها 87میلیارد مترمکعب را میتوانیم استحصال کنیم. در کشاورزی حدود 90درصد آب کشور مصرف میشود.
این در شرایطی است که پرت مصرف آن و هدررفت آب در کشاورزی ایران بسیار بالاست. در این شرایط باید راندمان آبیاری بالا رود. ما در چند دهه گذشته به‌جای این کار به سراغ سفرههای آبی زیرزمینی رفتهایم. هربار که میزان آب استفاده شده از سفرههای زیرزمینی، چاهها و قنوات بالا رفته و تمام میشوند، با شیوه «کف‌شکنی» اقدام به لایه‌برداری کرده و چاههای با عمق 300متری حفر میکنیم که این کار تمام ظرفیت آبی زیرزمینی ما را خالی میکند.این مساله از زوایهمحیط زیستی اثرات به‌مراتب بدتری را ایجاد میکند. وقتی ما لایههای زیرزمینی را تهی از آب (به‌عنوان یک ماده نگهدارنده) کنیم، زمینهای نزدیک امکان نشست دارند و ممکن است بافت فرسوده ساختمانی شهرستانها و روستاها با کوچک‌ترین لرزش یا تحریکی به شدت آسیب ببینند. همچنین خالی کردن این سفرهها در بلندمدت فرسایش خاک را پدید خواهد آورد و به پدیدهبیابانزایی دامن خواهد زد. باید دولت در این زمینهبررسی کند و راندمان مصرف آب را افزایش دهد. البته دولت و مجلس در این زمینهتخصیص بودجه کردند. اما تخصیص بودجه کافی نیست. باید در مناطق روستایی و کشاورزی ایران آموزش و سرمایهگذاری شود. باید بهترین شیوه آبیاری (که آبیاری تحت فشار و قطرهای است) اجباری شود. امروزه ما هنوز میبینیم که به‌طور گسترده در ایران آبیاری از طریق سیستم غرقابی و رها کردن آب پای مزارع و باغات انجام میگیرد که بدترین نوع آبیاری برای ایران است. این شیوه به‌صورت روباز انجام میگیرد و به‌خاطر تبخیر بالای آب در ایران شدیدا هزینهبر است. در این زمینه به‌صورت محدود کارهایی شدهاست. اما شیوهمدیریتی برای گسترش این روند به هیچ وجه راضی‌کننده نیست. علاوه بر مسالهسرمایهگذاری فنی برای آوردن سیستمهای آبیاری تحت فشار، بحث مدیریت هم وجود دارد. به این معنا به نظر میآید ما از ظرفیت آموزشی و نیروی انسانی خوبی در رشتههای اقتصاد، مدیریت و کشاورزی برخوردار هستیم..
منبع: آرمان