بررسی بازار نفت در گروه مجازی «گفت‌وگوی نفتی» اقتصادنیوز با حضور علی دادپی انجام شده و نسبت ایران و کشورهای عضو اوپک، نقش کارتل‌های نفتی و میزان وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی مورد بحث واقع شده است.
گفت وگوی نفتی گروه مجازی اقتصادنیوز این بار میزبان علی دادپی از اقتصاددانان جوان کشور بوده و پیرامون بازار نفت ایران، اوپک و کارتل‌های نفتی بحثی انجام شده است. به‌نظر می‌رسد تصدی دولت در بخش صنعت نفت و بیش از حد وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی همچنان از چالش‌های اساسی اقتصاد ایران محسوب می‌شود.
عبدالله یونس آرا: مسئله اوپک و کمرنگ شدن نقش آن از زمان سقوط قیمت نفت همواره یکی از مباحث اصلی بین کارشناسان بوده است و در حالیکه وضعیت بازار به دلیل کاهش رشد اقتصاد جهانی و عرضه بیش از نیاز سبب شده تا قیمت طلای سیاه به بشکه‌ای 40 دلار برسد ایران اعلام کرده است که به محض برچیده شدن تحریم دوباره سقف تولید خود را بالا خواهد برد و کشورهای عضو باید این آمادگی را داشته باشند. از سوی دیگر عربستان به عنوان بزرگ‌ترین تولید کننده نفت جهان دیگر علاقه‌ای برای تنظیم بازار ندارد و بیشتر به دنبال حفظ مشتری‌های خود است. حال آیا این مدل رفتاری کشورهای عضو مقطعی است یا همیشگی؟
علی دادپی: زمانی که اوپک به‌عنوان یک کارتل تعریف شد اعضایش بخش اصلی عرضه نفت را در اختیار داشتند. برای همین هم می‌توانستند با تعدیل یا با تعیین میزان تولید و تعیین سهمیه برای اعضا بهای نفت در بازارهای جهانی را تعیین کنند. باید توجه داشت رویدادی که رخداده است قبل از آنکه مقطعی باشد ساختاری است.
در هر دو مقطع، افزایش بهای نفت باعث تغییر ساختار تولید و مصرف انرژی شد. امروزه اوپک دیگر کارتل مقتدر دهه 50 شمسی نیست. کاهش بهای نفت الان نتیجه داده است و بسیاری از تولید کنندگان نفت رسوبی از بازار خارج شده اند. ولی افزایش مجدد بهای نفت آنها را به بازار باز خواهد گرداند. در حال حاضر استراتژی حفظ سهم بازار به‌نظر استراتژی مناسبی برای اوپک است. ولی مانند هر کارتل دیگری بین منافع کارتل به‌عنوان یک موجود حقوقی و اعضایش به‌عنوان اشخاص حقیقی افتراق وجود دارد. ما باید آماده این باشیم که بازار، بهای تعادلی را در بهترین حالت در بازه 65 تا 80 دلار حفظ خواهد کرد و خوشبختانه دهه هشتاد شمسی تکرار نخواهد شد.
عبدالله یونس سرا: اگر بپذیریم استراتژی اوپک در میان مدت و بلندمدت حفظ سهم بازار و نه تعدیل قیمت‌ها خواهد بود اساسا فلسفه وجودی چنین سازمانی در بازار از دید اعضای سازمان چطور توجیه پذیر است؟
علی دادپی: ببینید شما یک کارتل داشته‌اید، این کارتل برای 5 دهه توانسته است بازار انرژی را تنظیم کند. ولی کارتل تنها موجود ذی وجود نبوده است. هر بار که بهای نفت افزایش پیدا کرده است، مصرف انرژی کارآتر شده است و سرمایه گذاری در منابع جایگزین افزایش پیدا کرده است. یعنی هم رشد مصرف کاهش پیدا کرده است و هم عرضه افزایش. حالا شما می‌خواهید بتوانید قیمت را تا حدی کنترل کنید که حداقلی از منافع را حفظ کنید یا نه، می‌خواهید یک بازار رقابتی داشته باشید که بهای نفت در آن کاملا شناور باشد. در سال‌های آینده اوپک توان بسیار محدود و شکننده‌ای برای افزایش بهای نفت خواهد داشت، ولی هنوز توان تثبیت بهای نفت را دارد. با توجه به عوامل ناپایداری اقتصادی در بازار و در این کشورها تثبیت بهای نفت دستاورد بسیار بزرگی است که بعدی جدی به فعالیت‌های اوپک اضافه می‌کند. در نتیجه اوپک ماموریت جدیدی خواهد داشت و نقشش کمرنگ نخواهد شد.
عبدالله یونس سرا: در تحولات اخیر شاهد بودیم که اعضا عمدتا الزامات و بایدهای ملی خود را در قالب سیاست‌های سازمان دنبال کردند، مثلا برای تثبیت قیمت‌ها عربستان سعودی تلاشی نکرد و در مقابل بارها اعلام کرد حفظ سهم بازار برای این کشور اولویت دارد، در خصوص تثبیت قیمت از ناحیه اوپک توضیح بیشتری می‌دهید؟
علی دادپی: در بازار یک مازاد عرضه به وجود آمد که ناشی از فعالیت تولیدکنندگان نفت رسوبی و حفاری در آب‌های ژرف دریا بود. این مازاد عرضه در کنترل اوپک قرار نداشت. کاهش بهای نفت در این مقطع شروع شد و ظرف 4 ماه 60 درصد کاهش بهای نفت داشتیم. یک کارتل در این وضعیت یا باید خروجی خود را کاهش دهد تا جلوی سقوط قیمت نفت را بگیرد. یا باید سعی کند مازاد عرضه را حذف کند و دوباره عرضه را کنترل کند.
این برداشت نادرست است که فکر کنیم منافع ملی عربستان با کاهش بهای نفت بیشتر تامین می‌شد و عربستان برای ضربه زدن به ایران بود که جلوی کاهش بهای نفت را نگرفت. همه اعضا به این نتیجه رسیدند که اگر بهای نفت کاهش پیدا کند در درجه اول کشورهای غیر عضو و عرضه کنندگان غیر از اوپک از بازار خارج می شوند.
در درجه دوم بهای نفت در یک حد تعادلی پایدار تثبیت خواهد شد که برای سال‌های آینده اعضا می‌توانند بودجه خود را بر مبنای اون تنظیم کنند. اگر اوپک تولید خود را کاهش داده بود الان دیگر در بازار سهمی نداشت که سطح تولیدش بخواهد بر قیمت نفت اثر بگذارد و نوسانات زیاد بهای نفت توان برنامه ریزی از دولت‌های منطقه از جمله ایران را گرفته بود. در حال حاضر می توان فرض کرد بهای نفت ثابت باقی خواهد ماند. چون با هر دلار افزایش بخشی از تولیدکنندگان نفت رسوبی به بازار بر می‌گردند و قیمت دوباره در نتیجه افزایش عرضه کاهش پیدا می‌کند.
عبدلله یونس سرا: استراتژی مناسب برای بازگشت ایران به بازار را چطور ارزیابی می‌کنید؟
علی دادپی: پیدا کردن خریداران مطمئن، برنامه‌ریزی برای افزایش تدریجی تولید و مهم‌تر از همه کاهش وابستگی به نفت. ایران یک صادر کننده آسیب پذیر نفت است. در شرایط فعلی بازگشت ایران به بازار تغییرات جدی بهای نفت را به‌دنبال نخواهد داشت.
عبدلله یونس سرا: در مورد بازگشت تدریجی ایران به بازار صحبت شد، از طرفی مسئولان ایران به شدت دنبال ورود به بازار هستند، این دو با هم تطابق پذیر نیست؛ به نظرتان بازار به ایران مجال می‌دهد؟
علی دادپی: مسوولان می‌خواهند و البته این وظیفه را هم دارند که آثار و پیامدهای منفی تحریم‌ها را هر چه زودتر محو کنند، ولی همانطور که شما هم می‌دانید حتی فروش یک گونی برنج اضافی در بازار به زمان احتیاج دارد. امیدوارم تلاش مسوولان باعث احیای توافق‌های دوران قبل از تحریم بشود و آن مشتریان از ایران نفت بخرند. ولی بازار برای ایران صبر نخواهد کرد. این یک واقعیت است. ساختار صنایع نفت در کشورهای توسعه یافته خصوصی است. دولت‌های آمریکا و روسیه به‌ویژه دولت آمریکا نقشی در تعیین سطح تولید نفت در این کشور ندارد. می‌تواند آن‌را از طریق مثلا تخفیف‌های مالیاتی تشویق کند ولی نمی‌تواند مثل دولت ایران سقف تولید تعیین کند. در نتیجه حتی اگر سیاستمداری از دولت امریکا بخواهد بهای نفت افزایش پیدا کند، ابزاری برای تحقق این هدف ندارد.
عبدلله یونس سرا: شما اوپک را مسوول درآمدهای نفتی ایران می دانید؟
علی دادپی: ببینید به خاطر اوپک بهای نفت افزایش پیدا کرد و کنترل شد. از دید اقتصادی عضویت در اوپک برای ایران سودمند بوده است. ولی اوپک مسوول میزان درآمد نفتی ایران و نحوه استفاده از درآمدهای نفتی نیست. تاکید شما بر اوپک به نظر فرافکنی است.
منبع: اقتصادنیوز