همزمان با بررسی و اصلاح پیش‌نویس تازه قانون بانکداری بدون ربا در مجلس، دکتر بیژن بیدآباد، اقتصاددان و محقق با بررسی تطبیقی و تحلیلی بخش‌های مختلف این قانون و همچنین مناسبات فعلی نظام بانکداری ایران تمام مشکلات موجود را شناسایی و در قالب ٦٥ مسأله اساسی بانکداری ایران طرح کرده و برای هریک از آنها یک راه‌حل پیشنهاد کرده است. براین اساس تمام مسائل و مشکلات و راه‌حل‌های ارایه شده در این مقاله به صورت مسلسل به چاپ خواهد رسید. در این شماره وظیفه نظارتی بانک مرکزی شرح داده می‌شود که نویسنده برای حل این مشکل ١٠ راه‌حل پیشنهاد کرده که به دلیل طولانی بودن در دو بخش به آن می‌پردازیم. (بخش دوم(
بیژن بیدآباد
اقتصاددان
مسأله دوم: وظیفه نظارتی
با توجه به وظیفه گسترده بانک مرکزی در زمینه نظارت و تخصصی بودن وظیفه نظارت لازم است تا راه‌حلی اندیشیده شود تا از عهده وظیفه خود برآید.
راه‌حل سوم: تعریف استانداردهای نظارتی برحسب نوع فعالیت‌های بانکی
فعالیت‌ها و عملیات بانکی باید شناسایی و تفکیک و برای هرکدام دستورالعمل نظارتی مجزا تدوین شود. با استفاده از این دستورالعمل‌ها بانک مرکزی می‌تواند به‌طور صریح بر هرکدام از فعالیت‌های موردنظر بانک‌ها طبق ضوابط معین شده اقدام به نظارت کند.
راه‌حل چهارم: شفافیت، افشا و حکمرانی بانک
سوءاستفاده‌ها و عدم شفافیت عملیات بانکی می‌تواند تدریجاً اعتماد سپرده‌گذاران و سهامداران و به طورکلی ذینفعان را نسبت به مسئولیت مدیریت بانک‌ها تضعیف کند. جلب اعتماد عمومی به کیفیت اطلاع مشتریان و ذینفعان و نیاز به اطلاعات بیشتر و بهتر و شفافیت مالی و افشای اطلاعات بانکی از راهکارهای مهم در رفع این معضل است. از سوی دیگر مدیران بانک‌ها با اعطای امتیازات مختلف به خود و ذینفعان خود سبب تضییع حقوق صاحبان سهام، ذینفعان و سپرده‌گذارانی شده‌اند که در جهان امروز این موضوع از طریق اعمال شیوه‌های حکمرانی تا حدود زیادی قابل اصلاح است.برای رفع این معضلات پیش‌نویس آیین‌نامه شفافیت مالی، حکمرانی و افشای اطلاعات بانکی در بانکداری راستین ارایه می‌شود که می‌تواند زمینه‌ای برای تدوین مقررات لازم در این ارتباط باشد. آیین‌نامه پیشنهادی در سه بخش اصلی شفافیت مالی، حکمرانی و افشای اطلاعات برای بانک و سایر موسسات مالی و اعتباری تدوین شده و از آن‌جایی که این نوع مقررات برای بانک‌ها در ایران بدیع و برای اولین بار مطرح می‌شود نیازمند هم‌اندیشی کارشناسان است تا بتوان پس از بررسی، جرح، تعدیل و انجام اصلاحات لازم برای تصویب در اختیار مقامات پولی کشور قرار گیرد.
راه‌حل پنجم: سامانه تسویه اوراق بدون کاغذ غیرربوی (NSSSS)
باوجود توسعه و گسترش انواع روش‌های تأمین مالی در سطح بین‌المللی اعم از روش‌های مبتنی بر بانکداری اسلامی یا بانکداری متعارف، نحوه انتقال الکترونیکی منابع در تأمین مالی چه به روش قرضی و چه غیرقرضی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. فقدان سیستم پرداخت الکترونیک در سیستم‌های اطلاع‌رسانی طرح‌های قابل سرمایه‌گذاری با وجود گسترش سامانه‌های مختلف و از طرفی گسترش شبکه‌های فرا بانکی و یکپارچه بین‌المللی و فعالیت‌های صورت‌گرفته در جلب مشارکت‌های بین‌المللی در فرآیندهای تأمین مالی طرح‌ها از محل وجوه ارزی در کشور‌های مختلف همچنان ناکارآمد بوده است. در این میان نقش بکارگیری سیستم‌های پرداخت الکترونیک به منظور جذب سرمایه‌گذاری خارجی از محل منابع خرد و طراحی ابزارهای مالی قابل معامله در بازارهای ثانویه اینترنتی می‌بایست مورد توجه قرار گیرد.شرعی بودن معاملات ابزارهای تأمین مالی از یک طرف و سهل‌الوصول بودن در جذب منابع خرد ارزی بین‌المللی دو فاکتور اصلی در ابداعات مالی غیرربوی مطرح در این‌جا خواهد بود. در این راستا با طراحی سیستم جدیدی تحت عنوان سیستم تسویه اوراق بدون کاغذ غیرربوی (NSSSS) در بانکداری راستین با سازوکار‌های معاملاتی غیرربوی به دور از هرگونه حیله و با ابداعات جدید مالی غیرربوی مبتنی بر فناوری اطلاعات می‌توان هردو هدف در طراحی ابزارهای تأمین مالی اسلامی را فراهم کرد. سامانه تسویه اوراق بدون کاغذ غیرربوی (NSSSS (Non-Usury Scripless Security Settlement System ١: سیستم یکپارچه مبتنی بر وب تسویه‌حساب معامله و انتقال گواهی‌های راستین و اوراق بهادار بدون ربا در بانک مرکزی است.
راه‌حل ششم: صیانت
یکی از مراحل پیاده‌سازی نظام مبتنی بر مدیریت دانش حفظ و صیانت از فرآیندهای جدید سازمانی است که به سازمان پیوند زده شده‌اند. لذا برای جلوگیری از انحراف فرآیند از شکل طراحی شده آن، مکانیزم‌هایی طراحی شد تا عیوب و نواقص احتمالی را مرتفع و از بازگشت رفتار بانک به وضع قبلی خود جلوگیری کند.
لازم است تا کمیته‌ای متشکل از مجربین این شیوه بانکداری با عنوان کمیته صیانت از بانکداری راستین تحت نظارت بانک مرکزی بر حسن جریان عملکرد و آموزش و توسعه و رفع نواقص احتمالی و مشکلات نظری و حقوقی و تکمیل یا طراحی فرآیندهای مطرح شده یا جدید برای مدت ٥سال تشکیل شود. سازمان و شیوه فعالیت این کمیته در مقررات بانکداری راستین مدون شده است. وزارت علوم، فناوری و تحقیقات نیز نسبت به تأسیس رشته بانکداری راستین و خدمات مالی مرتبط با آن نظیر بازاریابی، ارزیابی، نظارت، کارگزاری و مشاوره مالی در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی با حفظ مفاهیم مقرر در ضوابط و مقررات بانکداری راستین و توسعه‌های اصلاحی و تکمیلی آتی این شیوه بانکداری اقدام می‌کند.
راه‌حل هفتم: ساختار نظارتی مناسب
با تغییر رویکرد عملیات بانکی و افزایش فعالیت‌های مشارکتی ساختار مناسبی در بانک‌ها می‌بایست تعریف شود تا از عهده این تکلیف برآید.بانک به منظور حفظ منافع خریدار گواهی راستین (سپرده‌گذار) و حصول اطمینان از طراحی، توضیحات و محاسبات و قابلیت اجرای طرح‌نامه از ابعاد مختلف اقتصادی، فنی و مالی و حسن عملکرد مجری، از خدمات معتمد داخلی یا اشخاص حقوقی و حقیقی متخصص در بانک و خارج از بانک تحت عنوان امین که دارای توانمندی‌های لازم، ابزار و تجهیزات مورد نیاز اعم از سخت‌افزار و نرم‌افزار است استفاده می‌کند. گروه‌های نظارت واحد امین متشکل از بخش‌های فنی مهندسی، مالی و اقتصادی بوده و نظارت لازم را بر مبنای نوع فعالیت، پیچیدگی آن، تکنولوژی بکار گرفته شده، میزان سرمایه‌گذاری، مدت زمان اجرا و... طبق ضوابط بانکداری راستین اعمال می‌کنند. امین، وظیفه نظارت و رسیدگی بر چگونگی عملیات اجرایی، مصرف وجوه توسط مجری، نگهداری حساب‌ها و صورت‌های مالی طرح را برعهده دارد. تسویه حساب با مجری در هر مرحله یا پس از پایان قطعی طرح منوط به رسیدگی نهایی واحد امین ظرف مدت مقرر طبق ضوابط بانکداری راستین است.
منبع: شهروند