معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری افزایش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی را عمدتاً به دلیل افزایش اضافه برداشت بانک‌ها و اعطای خطوط اعتباری توسط بانک مرکزی به بانکها اعلام کرد.

در تازه ترین گزارش نظارتی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهور از شش سال اجرای برنامه چهارم توسعه در بخش عملکرد برخی متغیرهای مهم بازار پول آمده است: یکی از مهمترین متغیرهای بازار پول نقدینگی است. حجم نقدینگی در سال 1389 با رشدی برابر با 25.2 درصد به 2948874.2 میلیارد ریال رسید. میزان رشد نقدینگی در سال 1388 برابر 23.9 درصد بود .

نقدینگی از دو جزء ضریب فزاینده پولی و پایه پولی تشکیل شده است. ضریب فزاینده پولی کشور از 3.9019 در سال 1388 به 4.2961 در سال 1389 افزایش یافته است که دلیل این افزایش کاهش اجزای اصلی تشکیل دهنده آن یعنی نسبت ذخایر اضافی به کل سپرده‌ ها، نسبت سپرده‌های قانونی به کل سپرده‌ها و نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به کل سپرده‌ها بوده است.

پایه پولی کشور در سال 1389 با نرخ رشدی معادل 13.7 درصد به 686398.1 میلیارد ریال افزایش یافت که در مقایسه با رشد پایه پولی در سال 1388، 1.8 واحد درصد افزایش نشان می‌دهد. در این سال با توجه به بالاتر بودن رشد پایه پولی از رشد ضریب فزاینده پولی، می‌توان اذعان نود که بر سهم پایه پولی در رشد نقدینگی افزوده شده و ز سهم ضریب فزاینده پولی در نقدینگی کاسته شده است.

در سال 1389 افزایش بدهی بانک‌ها به بانک‌ مرکزی با نرخ رشد 95.1 درصد، سهم فزاینده‌ای معادل 6/26 درصد در رشد پایه پولی داشت. این در حالی است که در سال 1388، افزایش بدهی بانک ها به بانک مرکزی دارای سهم کاهنده 13.1 واحدی درصدی در رشد پایه پولی بود. افزایش بدهی بانک ها به بانک‌ مرکزی در سال 1389 به میزان 160792.9 میلیارد ریال، عمدتاً به دلیل افزایش اضافه برداشت بانک‌ها و اعطای خطوط اعتباری توسط بانک مرکزی به بانک‌ها بود. در سال 1389 بدهی دولت به بانک مرکزی با نرخ رشد 87.6 درصد افزایش یافت که سهم این افزایش در رشد پایه پولی معادل 13.4 درصد بود. در سال 1389 سهم خالص بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی در رشد پایه پولی، معادل 5.7 واحد درصد بود. در این سال،‌ خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی از کاهش 6.1 درصدی برخوردار بو د که اثر کاهنده‌ای معادل 6.6 درصد بر رشد پایه پولی داشت.

در جدول 6-9 عوامل موثر بر عرضه نقدینگی نشان داده شده است. مطابق جدول مزبور در سال 1389 مهمترین عامل افزایش نقدینگی، افزایش در خالص دارایی‌های داخلی سیستم بانکی با نرخ رشدی معادل 39 درصد به 2263157.1 میلیارد ریال بالغ شد. در سال 1389 در بنی اجزای تشکیل دهنده خالص دارایی‌های داخلی سیستم بانکی، بدهی بخش غیردولتی به سیستم بانکی با رشد 37 درصدی به رقم 791860 میلیارد ریال افزایش یافت.

نقدینگی کشور و  اجزاء‌تشکیل دهنده آن

خالص بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی نیز با نرخ رشدی معادل 194.9 درصد (125924.3 میلیارد ریال افزایش) از 64608.8 میلیارد ریال به 190533.1 میلیارد ریال بالغ شد. در سال 1389 خالص بدهی دولت به سیستم بانکی با 118110.4 میلیارد ریال افزایش از 1776 میلیارد ریال در سال 1388 به 119886.4 میلیارد در سال 1389 بالغ گردید. افزایش خالص مطالبات مزبور از دولت نیز از افزایش بدهی دولت به بانک ها و موسسات اعتباری به میزان 103217.7 میلیارد ریال و افزایش بدهی دولت به بانک مرکزی به میزان 80804.7 میلیارد ریال ناشی شد. در سال 1389 خالص دارایی‌های خارجی سیستم بانکی به میزان 39500.7 میلیارد ریال کاهش یافت که اثر کاهنده بر حجم نقدینگی کشور داشت.

از بررسی نقدینگی بر حسب اجزای تشکیل دهنده آن ملاحظه می شود که رشد حجم پول و رشد شبه پول در سال 1389 به ترتیب 26.1 د رصد و 24.9 درصد بوده است. متوسط رشد سالانه حجم پول و شبه پول در سال‌های برنامه چهارم به ترتیب 18.9 درصد و 32.3 درصد بوده است.

در سال 1389 اسکناس و مسکوک در دست اشخاص از رشد 17.1 درصدی برخوردار بود. سپرده‌های دیداری نیز در سال 1389، 30.3 درصد رشد را نشان می دهد. در بین اجزای تشکیل دهنده شبه پول در سال 1389، سپرده‌های سرمایه گذاری مدت دار از رشد 23.9 درصدی و سپرده‌های قرض‌الحسنه از نرخ رشد 32.7 درصدی برخوردار بودند. رشد سپرده‌های سرمایه گذاری مدت دار، نرخ رشد سپرده‌های قرض‌الحسنه در سال‌های 1388 به ترتیب 29.3 درصد و 17 درصد بود. در سپرده‌های سرمایه گذاری مدت دار،‌نرخ رشد سپرده‌های سرمایه گذاری کوتاه مدت در سال 1389، 14.1 درصد بود که نسبت به مقدار مشابه در سال 1388 (18.6درصد)، از کاهش برخوردار بود. نرخ رشد سپرده‌های سرمایه گذاری بلند مدت در سال 1389، معادل 31.5 درصد بود که نسبت به مقدار این شاخص در سال 1388 (39.1 درصد) از کاهش برخوردار بود.

در سال 1389 سهم پول در نقدینگی معادل 25.7 درصد بود که در مقایسه با رقم سال 1388 به میزان 0.2 واحد درصد افزایش نشان می‌دهد. سهم شبه پول از نقدینگی در پایان سال 1389 نیز معادل 74.3 درصد بود که نسبت به مقدار آن در سال 1388، 0.2 واحد درصد کاهش دارد. در سال 1389 نسبت به سال 1388، در بین اجزای تشکیل دهنده نقدینگی از سهم اسکناس و مسکون در دست اشخاص کاسته شد و بر سهم سپرده‌های دیداری افزوده شد.

در سال مزبور سهم سپرده‌های سرمایه گذاری مدت دار از 64.6 درصد در سال 1388 به 64 درصد در سال 1389 کاهش یافت. سهم سپرده‌ای سرمایه گذاری کوتاه مدت نیز از 28.6 درصد در سال 1388 به 26.1 درصد در سال 1389 تقلیل یافت. به نظر می‌رسد تعقیب سیاست کاهش نرخ سود علی‌الحساب سالیانه سپرده‌های سرمایه گذاری در بسته پولی سال 1389، در کاهش سهم سپرده‌های سرمایه گذاری نقدینگی موثر بوده است.

ارزیابی نتایج عملکرد متغیرهای بازار پول

در این فصل مقادیر کمی متغیرهای مهم بازار پول یعنی نقدینگی، خالص دارایی‌های خارجی نظام بانکی، خالص بدهی بخش دولتی به نظام بانکی و بدهی بخش غیردولتی به نظام بانکی مورد بررسی قرار گرفت که خلاصه آن در جدول 13-9 ارایه شده است.

در بسته سیاست‌های پولی، اعتباری و نظارتی سال 1389، سیاست کاهش نرخ سود علی‌الحساب سالیانه سپرده‌های سرمایه گذاری دنبال شد. همچنین در بسته مزبور،‌ در راستای تقویت ماندگاری سپرده‌های بانکی و افزایش سهم سپرده‌های مدت دار بانک‌ها، کاهش نسب سپرده‌های قانونی برای سپرده‌های مدت‌‌دار دنبال شد. تعقیب سیاست کاهش نرخ سود علی‌الحساب سالیانه سپرده‌‌های سرمایه گذاری در نقدینگی موثر بوده است.

در سال 1389 افزایش بدهی بانکها به بانک مرکزی با نرخ رشد 95.1 درصد، سهم موثری معادل 26.6 درصد در رشد پایه پولی داشت. افزایش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در سال 1389، عمدتاً به دلیل افزایش اضافه برداشت بانک‌ها و اعطای خطوط اعتباری توسط بانک مرکزی به بانکها بود. در سال 1389 بدهی دولت به بانک مرکزی با نرخ رشد 87.6 درصد افزایش یافت که سهم این افزایش در ر شد پایه پولی معادل 13.4 درصد بود.

در سال 1389 سهم خالص بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی در رشد پایه پولی، معادل 5.7 واحد درصد بود. در این سال خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی از کاهش 6.1 درصدی برخوردار بود که اثر کاهنده‌ای معادل 6.6 درصد بر رشد پایه پولی داشت.

عملکرد متغیرهای کلیدی بازار پول- خلاصه ترازنامه تلفیقی سیستم بانکی در دوره 89-1384

در سال 1389 افزایش مانده سپرده‌های بخش‌های دولتی و غیردولتی نزد بانک ها و موسسات اعتباری از افزایش مانده بدهی‌‌های بخش دولتی و غیردولتی به بانک‌ها و موسسات اعتباری کمتر بوده است که این امر نشانگر افزایش شکاف بین منابع و مصارف بانکی در سال مزبور می‌باشد.

شاخص "سهم بانک‌های غیردولتی و موسسات اعتباری غیر بانکی در ارایه خدمات به بخش غیردولتی" نشان می‌دهد که نقش بانک‌های غیردولتی و موسسات اعتباری غیربانکی در تامین مالی فعالیت‌های اقتصادی، در دوره 88-1384 دارای روند صعودی بوده است. اما این شاخص از 52 درصد در سال 1388 به 50 درصد در سال 1389 کاهش یافته است.

نسبت دارایی بانک‌های غیردولتی و موسسات اعتباری غیربانکی به مجموع دارایی‌های بانک‌‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی کشور و رشد متوسط شاخص‌های مزبور در طی سال‌های برنامه چهارم نشان می دهد که بانکداری بخش غیردولتی با سرعت زیادی در حال نفوذ و گسترش فعالیت در بازار مالی بوده است اما در سال 1389 شاخص مزبور از یک درصد کاهش برخوردار بوده است. در سال 1389 بر سهم پایه پولی در رشد نقدینگی افزوده شده و از سه ضریب فزاینده پولی در نقدینگی کاسته شده است.

منبع: مهر