٦٥ مسأله نظام بانکداری، بخش هجدهم

بیژن بیدآباد  اقتصاددان

شهروند| همزمان با بررسی و اصلاح پیش‌نویس تازه قانون بانکداری بدون ربا در مجلس، دکتر بیژن بیدآباد، اقتصاددان و محقق با بررسی تطبیقی و تحلیلی بخش‌های مختلف این قانون و همچنین مناسبات فعلی نظام بانکداری ایران تمام مشکلات موجود را شناسایی و در قالب ٦٥ مسأله اساسی بانکداری ایران طرح کرده و برای هریک از آنها یک راه‌حل پیشنهاد کرده است. بر این اساس تمام مسائل و مشکلات و راه‌حل‌های ارایه شده در این مقاله به صورت مسلسل به چاپ خواهد رسید. ادامه مبحث اصلاحات ساختاری بانکی به‌عنوان سومین محور معضلات بانکی را در هجدهمین شماره این مقاله می‌خوانید.
مسأله چهل و نهم: اوراق قرضه
ابزار مشتقه به نوعی از قراردادهای مالی گفته می‌شود که مبین ارزشی مشتق از یک کالا یا دارایی هستند که به آن دارایی پایه گفته می‌شود و می‌تواند سهام، کالا، نرخ‌های بهره، ارز یا دارایی‌های دیگر باشد. ابزارها یا قراردادهای مشتقه امروزه در قالب قراردادهای آتی، پیمان‌های آتی، قراردادهای اختیار معامله و قراردادهای تعویضی تعریف می‌شوند که تطابق با بانکداری اسلامی ندارند. اوراق اسلامی که در برخی کشورها نظیر مالزی بر مبنای خرید و فروش دین است. بطورکلی، دین، تعهد پرداخت پول یا مثل آن است و به عبارت دیگر فروش بدهی به شخص ثالث را خرید دین می‌گویند. درصحت این معامله بین فقها اختلاف‌نظر وجود دارد به‌طوری‌که برخی این نوع معامله را ممنوع دانسته و عده‌ای (فقهای شافعی) آن را مجاز دانسته و فقهای مالکی این نوع معامله را با رعایت شرایطی صحیح می‌دانند.
راه‌حل صد و دوم: اوراق مبادله راستین (RSB)
اوراق مبادله راستین (RSB) اوراق بهادار دیجیتالی است که براساس عقد مبادله بین مبادل و متبادل منعقد می‌شود، به‌طوری که بدل و مبدل و زمان آنها هر دو به یک اندازه است. در این اوراق از نرخ بهره استفاده نمی‌شود. اوراق مبادله راستین می‌تواند در چهار نوع کلی اوراق مبادله راستین بانک مرکزی، اوراق مبادله راستین خزانه، اوراق مبادله راستین بانکی و اوراق مبادله راستین تجاری و به صورت ریالی و ارزی صادر می‌شود.
مسأله پنجاهم: سپرده بانکی
در عملیات سپرده‌گذاری اگر نرخ بهره توسط مدیون مشخص شود سپرده‌گذاری و دریافت مازاد توسط سپرده‌گذار دچار اشکال نیست و شرعا ممدوح است که قرض گیرنده مازادی را علاوه بر قرض دریافتی به قرض دهنده استحساناً بازگرداند. این موضوع متفاوت از قرضی است که نرخ بهره‌ای برای آن شرط شده باشد. بانکداری فعلی برای گریز از مشخص و شرط کردن نرخ بهره در سپرده‌گذاری به ترفندهایی متوسل می‌شود که نوعی کلاه شرعی است. به این شکل که نرخ بهره به‌عنوان نرخ سود علی‌الحساب از طرف بانک اعلام می‌شود و در پایان‌ سال (بیشتر رقمی زیر یک‌درصد) به این نرخ افزوده و بهره سپرده‌های مزبور را پرداخت و تسویه‌حساب قطعی می‌کنند.
راه حل صد و سوم: سپرده مبادله راستین
سپرده مبادله راستین (RSD)، سپرده‌گذار با افتتاح حساب سپرده مبادله راستین ذیحق می‌شود تا نسبت به مبلغ سپرده برای مدتی که منابع خود را در این سپرده سپرده‌گذاری کرده است، به همان میزان و برای همان مدت از وام بدون بهره بانک استفاده کند سپس وجه قرض گرفته شده را به بانک مسترد کند. سپرده‌گذار و بانک توافق می‌کنند که ترکیبی از مبلغ و مدت را به گونه‌ای انتخاب کنند تا همواره میزان حاصلضرب وجه در مدت برای هر دو قرض مساوی باشد.

منبع: شهروند