جهان صنعت نوشت: تحصیلات عالیه، حرفه‌آموزی یا اشتغال، کدام‌یک اهمیت و ارزش پررنگ‌تری در پیشرفت یا بهتر بگوییم توسعه اقتصاد و صنعت کشور بازی می‌کنند؟ تب تند پیروزی در آزمون‌های ورودی دانشگاه‌های پر‌اعتبار و مهم از سویی نوجوانان را تحت فشار و تنش قرار داده است و از سویی دیگر بعد از ورود به دانشگاه دلواپسی‌های یافتن شغلی مناسب و همسو با رشته تحصیلی‌شان آب سردی می‌شود روی آتش تند آرزوهایی که اگر محقق شود، ایران نیز مانند کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته قله‌های پیشرفت و موفقیت را طی می‌کند. اگر این رویاها محقق شود، هیچ بعید نیست که پرچم ایران نیز روی قله‌های صنعت جهان به اهتزاز درآید.
اما این رویاهای شیرین زمانی به کابوس زندگی جوانان بدل می‌شود که بعد از فارغ‌التحصیلی و قدم گذاشتن در بازار کار در اولین گام، نداشتن توانمندی کافی در امور اجرایی آنها را دچار چالش و گاهی فرار از بازار کار حرفه‌ای می‌کند که در دانشگاه برای دستیابی به آن سرمایه‌گذاری علمی شده است. این‌گونه می‌شود که سیلی از دانش‌آموختگان در رشته‌های کاری غیر‌مرتبط یا حتی مشاغل کاذب فعال می‌شوند و رویای نوجوانی و جوانی خود را فراموش می‌کنند.
بسیار مواجه شده‌ایم با راننده‌هایی که با ماشین شخصی خود و نه با تاکسی، مسافر‌کشی می‌کنند. در چنین شرایطی اگر از حال و روز تحصیلات این افراد سوالی پرسیده شود، کمترین میزان تحصیل کسب مدرک کارشناسی از یکی از دانشگاه‌های غیر‌دولتی است. کافه‌های شهر پر است از مهندسان رشته‌های صنعتی که به دلیل پیدا نکردن شغل مناسب یا نداشتن مهارت کافی تصمیم گرفته‌اند جوانی‌شان را در کافه‌های روشنفکری برای دیگران قهوه سرو کنند. هر چند در این بین هستند افرادی که تحصیلات مرتبط و حتی دانش و مهارت کافی ندارند و در شرکت‌های بزرگ یا مشاغل دیگری که دور از ذهن به نظر می‌رسد، مشغول کار هستند. اینان همان مهندسان دروغینی هستند که فقط نام مهندس را یدک می‌کشند.
کارورزی، کلید رییس‌جمهور در حل معضل اشتغال؟
اینکه عدم توانایی کافی معضلی است بر سر راه فارغ‌التحصیلان تا راه‌های مناسب رسیدن به شغل مناسب را طی کنند، انکار‌ناپذیر است. اما توانایی‌های اجرایی افراد در کدام مرحله و توسط کدام نهادها باید به جوانان آموخته شود؟ کشورهای توسعه‌یافته دانشگاه را محلی مناسب برای گشودن این گره می‌دانند و دانشجویان اغلب طی گذراندن آموزش‌های تئوری در دانشگاه، آموزش‌های عملیاتی را نیز از دست نخواهند داد. اگر در رشته‌ای خاص این روش نیز اجرایی نشود، آموزش‌های لازم عملیاتی را پس از پایان دوره فارغ‌التحصیلی در طرح‌های کارورزی فرامی‌گیرند.
از همین رو رییس‌جمهور‌ در برنامه‌های انتخاباتی خود به اهمیت طرح کارورزی اشاره و تشریح کرده بود: در این برنامه جوانانی که فارغ‌التحصیل هستند و مهارت کافی ندارند، ابتدا به مدت چهار ماه آموزش می‌بینند و یک‌سوم دستمزد اشتغال به آنها داده می‌شود‌ تا زمانی که در کارگاهی مناسب که کارفرما مایل باشد، به کار گرفته شوند. همچنین یکی از برنامه‌های 100 روزه دولت، اجرایی کردن طرح کارورزی است. جوانانی که در طرح کاروزی آموزش دیده‌اند، پس از گذراندن دوره‌های آموزشی می‌توانند به طور ثابت در کارگاه‌های مختلف مشغول کار شوند.
طغیان اشتغال و معضل بیکاری
اما در این بین هستند افرادی که با طرح کارورزی مخالفت کرده‌اند و این طرح را نه‌تنها راهکار مناسب معضل اشتغال نمی‌دانند بلکه تصور می‌کنند چنین روشی موجب می‌شود افرادی که به طور رسمی در بنگاه‌های اقتصادی مشغول کار هستند، به دلیل دستمزد پایین کارورزها از کار بر‌کنار شوند‌ هر چند برخی دیگر از کارشناسان حوزه کار و تامین اجتماعی چنین موضوعی را به طور جدی مردود می‌دانند.
از همین رو محسن ایزدخواه، پژوهشگر حوزه کار و تامین اجتماعی درباره آخرین تصمیمات مربوط به طرح کارورزی به «جهان صنعت» می‌گوید: باید تصویری از وضعیت فعلی بیکاری داشته باشیم و اینکه آیا طرح کارورزی واقعی است یا فقط یک مسکن است. تصویر واقعی وضعیت اشتغال کشور بر این اساس است که مطابق آمار رسمی سه میلیون و 300 هزار نفر بیکار با احتساب اینکه یک ساعت کار هفتگی را شاغل تلقی کنیم، در جامعه حضور دارند. اما اگر نگاه واقعی‌تری به مساله اشتغال داشته باشیم و یک ساعت کار هفتگی را اشتغال محسوب نکنیم، جمعیت بیکار جامعه شش‌ تا هفت میلیون نفر است.
در شرایط فعلی تقریبا همه مسوولان اذعان دارند که تقریبا 40 درصد از سیل بیکاران جامعه، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هستند. بر همین اساس اگر دولت همچنان بر اساس برنامه ششم توسعه سالانه 950 هزار شغل پایدار ایجاد کند، در بهترین شکل ممکن نرخ بیکاری ثابت خواهد شد.
وی همچنین تاکید می‌کند: اگر قرار است دولت طغیان‌های اشتغال و معضل بیکاری را حل کند، باید مسایل بسیاری را کنترل کند. در این بین توجه به پدیده قاچاق، مالکیت دولتی و فردی و سوق‌دهی منابع پولی و بانکی به سمت تولید موارد بسیار مهمی هستند. در این بین یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید خیلی جدی به آن توجه کرد، گسترش روابط بین‌الملل و روابط برون‌مرزی با کشورهای توسعه‌یافته است. بر‌اساس برنامه ششم توسعه اگر با نرخ رشد توسعه هشت درصدی با کیفیت پیش رویم، سالانه به 200 میلیون دلار سرمایه‌گذاری نیاز داریم.
این پژوهشگر حوزه کار و تامین اجتماعی در ادامه افزود: حالا اما قرار است بر اساس طرح کارورزی که در حمایت از فارغ‌التحصیلان و ایجاد فضای مناسب آموزش عملی تدارک دیده شده است، فارغ‌التحصیلانی که در بخش عملیاتی ضعیف هستند، در این شاخه نیز توانمند شوند. بالا رفتن اندوخته دانش عملی موجب می‌شود این افراد در قالب خویش‌فرما مشغول کار شوند یا در مواردی که کارفرما نسبت به عملکرد آنها رضایت خاطر داشته باشد دعوت به کار نیز شوند.
به اعتقاد وی، اگر طرح مطرح‌شده در قالب جریان کارورزی در بهترین شکل خود نیز اجرایی شود، در نهایت 100هزار نفر را به کار خواهد گرفت که در مقابل غول بیکاری حاکم بر جامعه اتفاق بزرگی نیست. در این بین اظهار نظرهای منفی در این باره که مدعی کنار رفتن نیروی کار با‌تجربه به دلیل ارزان بودن کارورزان است نیز‌ نمی‌تواند صحت داشته باشد. چنین تصوری به شدت بدبینانه و غیرواقعی است.
دانشگاه و صنعت پیوندی با هم ندارند
ایزدخواه معتقد است تا امروز هیچ پیوندی بین دانشگاه و صنعت نبوده است و اشتغال ما برای رشد و ریشه دواندن، نیازمند قوی شدن و نزدیک شدن صنعت و دانشگاه است. این در حالی است که صنعت، جزیره‌ای دور‌افتاده از جزیره دانشگاه بوده است و همین موضوع این دو را تضعیف کرده است. باید به این باور رسید که دوری از اتحاد دانشگاه و صنعت هر دو را تضعیف خواهد کرد. به هر روی طرح جدید کارورزی به واقع سندی است برای بهبود بخشیدن به وضعیت فعلی.
از همین رو وی تاکید دارد‌ امروز فارغ‌التحصیلانی در سیل بیکاران جامعه قرار گرفته‌اند که از حیث دانش فنی به واقع خالی از توانمندی هستند. در کشورهای توسعه‌یافته و صنعتی این موضوع سال‌هاست حل شده است. برای مثال آلمان به عنوان قطب صنعتی اروپا دانشجویان حین تحصیلات تئوری دانشگاه در کارگاه‌های کارآموزی مشغول کسب تجربه عملیاتی نیز هستند. این موضوع موجب می‌شود پس از پایان دوره تحصیلات خود، آینده شغلی بهتر و مناسب‌تری نیز پیش رو داشته باشند.
نظر فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نسبت به طرح کارورزی
اما در این بین نگاه دانشجویان و فارغ‌التحصیلان به طرح کارورزی چگونه است؟ آیا این گروه از جامعه که باید طرح‌های مربوط به کارورزی نقشی مستقیم در زندگی آنها بازی کند، نسبت به این موضوع امیدوارند یا به مانند مخالفان این طرح نگران اجرایی شدن آن هستند؟آزاده دلیر، فارغ‌التحصیل طراحی صنعتی از دانشگاه علم و صنعت در این باره به «جهان صنعت» می‌گوید: طرح کارورزی یکی از طرح‌هایی هست که اگر بعد از فارغ‌التحصیلی اجرایی شود تاثیری بسیار مثبت در روند حرفه‌ای شدن فارغ‌التحصیلان ایفا می‌کند. این طرح در گذشته به گونه‌ای دیگر اجرا می‌شد و نام آن کارآموزی بود. در دوره‌های کارآموزی دانشجویان بر اساس جدولی که در اختیار آنها قرار داشت باید چند ساعت در کارخانه‌ای مشغول به کار می‌شدند.به اعتقاد این فارغ‌التحصیل دانشگاه علم و صنعت؛ پرداخت دستمزد هرچند اندک به دانشجویان موجب ایجاد انگیزه و اشتیاق در آنها می‌شود. مهم‌تر از آن کارفرما نیز از آنجایی که حقوق پرداخت می‌کند توقع دارد، کارورز وظایف خود را به بهترین شکل ممکن انجام دهد. ایجاد چنین فضایی برای کارورز و کارفرما مثبت به نظر می‌رسد. هرچند اگر این کار موازی و هم‌زمان با دوره دانشجویی اجرایی می‌شد به طور قطع فارغ‌التحصیلان توانمندتر وارد بازار کار می‌شدند و بعد از پایان تحصیلات خود 3 ماه زمان کارورزی را نیز از دست نمی‌دادند.