حبیب آرین

با وجود این‌که ایده تشکیل بورس ارز یک‌بار در سال‌های گذشته به شکست انجامیده است اما طی هفته‌های اخیر مسئولان یک بار دیگر قصد دارند این راه را بروند و بازار سرمایه کشور را عمق بیشتری ببخشند. بر همین اساس حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل جدید شرکت بورس کالای ایران یک روز قبل از معارفه رسمی خود خبر از قطعی شدن راه‌اندازی بورس ارز و راه‌اندازی قریب‌الوقوع اوراق آتی ارز در بورس کالا داد. وی پیش از این نیز اعلام کرده بود که بورس ارز در قالب بورس کالا راه‌اندازی می‌شود. از سوی دیگر فطانت فرد رئیس سازمان بورس نیز در اردیبهشت‌ماه امسال از برنامه‌ سازمان بورس برای راه‌اندازی بورس ارز خبر داده بود.
براساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته این بورس در قالب بورسی جدید و با استفاده از ظرفیت بورس فعلی ایجاد خواهد شد. ایده تشکیل بورس ارز به‌ سال ٩٢ و نوسانات شدید در بازار ارز برمی‌گردد. راه‌اندازی بورس ارز در حدود دو‌ سال قبل وقتی قیمت دلار به اوج نوسانات خود رسیده بود در دولت وقت مطرح و پیگیری شد اما درنهایت تشکیل بورس ارز با رأی مخالف نمایندگان مجلس در دولت دهم منتفی شد. اکنون پس از دو ‌سال دوباره موضوع راه‌اندازی بورس ارز بر سر زبان‌ها افتاده است. درنهایت تشکیل بورس ارز با وجود آن‌که دستورالعمل‌ معاملات ارز توسط سازمان بورس طراحی و تصویب شده و امکان خرید و فروش ارز در بورس تهران فراهم شد با رأی مخالف نمایندگان مجلس مختومه شد.
دراین‌باره معاون توسعه شرکت بورس معتقد است، ابتدا باید مشخص شود که واژه بورس ارز به معنای راه‌اندازی یک بورس مستقل است یا به بازار ارز در داخل یکی از بورس‌ها اطلاق می‌شود. با وجود اعلام موضع تلویحی سلطانی‌نژاد مبنی بر شکل‌گیری بورس ارز در بورس کالا، همچنان محل تشکیل این ارز در ابهام است. در همین حال «پژمان ساعت‌ساز» مدیر مطالعات و برنامه‌ریزی بورس کالا در گفت‌وگو با «شهروند» از طرح راه‌اندازی بورس ارز، در بازار بورس کالا اظهار بی‌اطلاعی کرد. «علی‌عباس کریمی» با اشاره به این‌که تعدد بورس‌های مختلف چندان کار منطقی به نظر نمی‌رسد، گفت: اکنون سازوکار راه‌اندازی بورس ارز در بورس‌های دیگر ازجمله بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. به عبارت دیگر با توجه به امکانات موجود، می‌توان قراردادهای مشتقه ارز را در بورس اوراق بهادار ایجاد کرد.
بنابراین به نظر می‌رسد ابهامات زیادی بر سر راه تشکیل بورس ارز وجود دارد. از محل تشکیل بورس ارز و چگونگی سازوکار آن گرفته تا اعلام موافقت یا مخالفت برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در فضای رسانه‌ای. «صمد کریمی»، مدیر‌کل اداره صادرات بانک مرکزی نیز راه‌اندازی بورس ارز را مستلزم اجرای شروطی می‌داند. به گفته وی ابتدا لازم است بازار بین‌بانکی گسترش و تعمیق یابد، محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های بین‌المللی بانکی مرتفع شده و مقررات و دستورالعمل‌های معاملات آتی با توجه به تجربیات بانک مرکزی و الگوهای جهانی در همکاری با سایر دستگاه‌های ذی‌ربط تهیه شود. با این وجود بسیاری از کارشناسان معتقدند راه‌اندازی بورس ارز می‌تواند سفته‌بازی را از بازار‌ آزاد برچیند ‌و با برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی و خروج از محدودیت‌های اقتصادی، این بورس می‌تواند نقش مهمی در ثبات بازار ارز، ‌کشف قیمت آن، پوشش ریسک‌ها و درنهایت افزایش تجارت بین‌المللی و تولید داخلی ایفا کند.
بورس ارز نتایج مثبتی دارد
«آرش مرشد سلوک» تحلیلگر بازار بورس کالا در گفت‌وگو با «شهروند» بیان کرد: تشکیل بورس ارز فارغ از مکان تشکیل یا میزان عزم مسئولان برای راه‌اندازی آن دارای نتایج مثبتی خواهد بود. به‌طورکلی برای شکل‌دهی به بازار مشتقات مالی، دارایی پایه باید دارای بازار نقدی قوی باشد. وی ادامه داد: همین ضعف بود که ورود دارایی‌هایی مانند زیره و مس در معاملات آتی و بازار بورس کالا با عدم موفقیت آنها منجر شد. در نتیجه دارایی که براساس آن مشتقه تعریف می‌شود به بازار نقدی قوی نیاز دارد و ارز واجد این مشخصه است.
این فعال بازار سرمایه درخصوص ضرورت ایجاد بورس ارز افزود: درباره تشکیل و راه‌اندازی بورس ارز باید توجه داشت که قیمت‌گذاری دارایی (ارز) نباید به روش دستوری صورت گیرد. به‌طورکلی دارایی‌ها برای ورود به بورس کالا نباید محدودیت و ممنوعیت داشته باشند. مرشد سلوک با مستثنی خواندن ارز از سایرکالاها افزود: در شرایط فعلی نیز قیمت‌گذاری ارز شیوه دستوری ندارد و بانک مرکزی از طریق مکانیزم بازار، قیمت ارز در بازار را کنترل می‌کند. به گفته وی زمانی که قیمت ارز در بازار درحال کاهش است، بانک مرکزی با عدم عرضه، قیمت آن را کنترل می‌کند و زمانی که قیمت ارز بالا می‌رود عرضه ارز در بازار را افزایش می‌دهد اما اساسا تا زمان تک نرخی شدن ارز راه‌اندازی بازار ارز به هر شکل در هر یک از بورس‌ها قدری دشوار است و تا حدودی امکان‌ناپذیر.
بانک مرکزی مانع موفقیت بورس ارز نیست
وی با اشاره به مزیت‌های تشکیل بورس ارز گفت: تلاش برای تشکیل بورس ارز اثرات بسیار مثبتی خواهد داشت و می‌تواند به شفافیت در بازار ارز کمک کند.
مرشد سلوک در پاسخ به سوالی مبنی بر این‌که آیا در شرایطی که بیش از ٨٠‌درصد عرضه ارز توسط بانک مرکزی انجام می‌شود، می‌توان به موفقیت بورس ارز امیدوار بود؟ پاسخ داد: اقتصاد ایران وابستگی شدیدی به دولت دارد. در این شرایط شما هیچ دارایی و برگه بهاداری نمی‌یابید که به دولت وابستگی نداشته باشد. دولت عرضه‌کننده اصلی دارایی‌هایی از قبیل مس، فولاد و... است و بسیاری از اوراق بهادار توسط شرکت‌های دولتی مانند پتروشیمی‌ها، فرآورده‌های نفتی و ... عرضه می‌شود.
وی ادامه داد: به هر ترتیب باید این دوران گذار طی شود تا دولت از بنگاهداری خارج شود. با افزایش صادرات و فعالیت‌های بخش خصوصی سهم عرضه‌کنندگان بخش خصوصی در بورس ارز افزایش می‌یابد. در نتیجه نمی‌توان بانک مرکزی و در اختیار داشتن منابع ارزی را به‌عنوان مانعی بر سر راه تشکیل بورس ارز دانست.
تک نرخی شدن پیش‌شرط راه‌اندازی بورس ارز
این فعال بازار سرمایه در تشریح مزیت‌های ایجاد شده توسط بورس ارز گفت: قرارداد‌های آتی ریسک‌های سیستماتیک بخش عظیمی از اقتصاد را مدیریت و بازار را برای تجارت و تولید جذاب می‌کند. ابزار قرارداد‌های آتی دارای محاسن زیادی است که یکی از آنها مدیریت سفته بازی بازار ارز است. این درحالی است که در سال‌های اخیر سفته‌بازی در بازار ارز وجود داشته است اما نتوانسته‌ایم آنها را حذف کنیم. در نتیجه به جای این‌که منابع ارزی با ورود به بانک‌ها و ایجاد تسهیلات در تولید و تجارت موثر باشد، سر از خانه‌های مردم در می آورد. آرش مرشد سلوک در توضیح مکانیزم ابزارهای مشتقه در بازار ارز افزود: ابزار مشتقه باعث می‌شود سفته‌بازی در ارز از فیزیک دارایی بر اوراق مبتنی بر دارایی منتقل شود. این تجربه در بازار قراردادهای آتی سکه طلا به خوبی خود را نمایان ساخت به‌طوری که در‌ سال ٩٣ عددی در حدود ١٥‌میلیون سکه در بازار قراردادهای آتی بورس کالا مورد دادوستد قرار گرفت درواقع بورس کالا با راه‌اندازی این بازار این تقاضای سفته‌بازانه را از فیزیک دارایی به اوراق مبتنی بر دارایی منتقل کرد. یعنی تقاضایی معادل ١٢٠٠ تن طلا تحت شرایط شفاف بورس کالا مدیریت شد. این امر در سال‌های گذشته که تلاطم بازار طلا بیشتر بود عدد بالاتری را به خود اختصاص داده بود. وی با اشاره به پیش‌شرط تشکیل بورس ارز گفت: به‌طور قطع در صورت راه‌اندازی بازار قرارداد‌های آتی ارز اتفاقات خوشایندی مانند مثال ذکر شده بسیار خواهند بود اما راه‌اندازی این بازار مستلزم فراهم آوردن شرایطی ازجمله تک نرخی شدن قیمت ارز‌ها است.

منبع: شهروند