تمام راهها بسته است؛ تونلهای زیرزمینی تنها راه واردات کالاست
شیوا سعیدی
تقریبا ٤دهه است شرکت «الوّده» قفسه فروشگاههای غزه را با شیرینیها و خوراکیهای مختلف پرکرده است. این کسب وکار، بهعنوان یک نانوایی کوچک در کمپهای پناهجویی آغاز به کار کرد و امروز به یک کارخانه بزرگ با ٦٠٠ کارگر تبدیل شده اما در جریان درگیریهای اخیر در غزه آنچه از این کارخانه باقیمانده، فقط بوی اندک شکلات آمیخته به بوی تند باروت است. حمله رژیم صهیونیستی این کسب وکار را به یک قبرستان تبدیل کرده است. تجهیزات ١,٣میلیون دلاری آلمانی کارخانه اکنون بلااستفاده است. محمد التلبانی که در سال ١٩٧٧ این کسب و کار را تأسیس کرد، میگوید: ساختمان را ندیدم، من به ساختن عادت دارم نه ویران کردن. طی حملات یک ماهه رژیم صهیونیستی به غزه که به بیش از ٣٠هزار خانه را ویران کرد توجه جهانیان به این منطقه جلب شد. اما با شروع فرآیند آتش بس، رهبران تجاری اعلام کردند ١٧٥ مورد از موفقترین واحدهای صنعتی غزه خسارتهای سنگینی متحمل شدند و اقتصاد بحرانزده این منطقه دچار شرایط بدتری شدهاست. به این ترتیب بعد از
٣٠روز جنگ، دیگر نبض اقتصادی غزه نمیتپد.
غزه در نقشه اقتصادی
ساحل غربی یا غزه منطقهای در خاورمیانه است که سابقه هزاران جنگ را در خود حفظ کرده است. این منطقه محل سکونت اقوام مختلف بوده و همیشه برای تصاحب آن دعویهای وجود داشته است. به همین دلیل با وجود منابع طبیعی غنی اقتصاد مردمان این خطه همیشه با مشکل مواجه بوده است. اکنون نیز به دلیل درگیری میان رژیم صهیونیستی و فلسطینیان عملا مردم این کشور با کمکهای دولت و سازمانهای بینالمللی زندگی میکنند. در این منطقه توسعه بخش خصوصی همیشه با مشکل روبهرو بوده است. با این حال استانداردهای سطح زندگی مردم در مقایسه با دهه ١٩٩٠ میلادی بهبود پیدا کرده است. با وجود اصلاحات اقتصادی و امنیتی از سوی دولت فلسطین، سختگیریهای رژیم صهیونیستی همچنان جریانهای تجاری و صنعتی منطقه را مختل میکند. براساس آمار تولید ناخالص ملی این کشور در سال ٢٠١١ میلادی،٠٢٢/٨ میلیارد دلار بوده است. کشاورزی(٢/٦درصد)، صنعت(٥/١٢درصد)، خدمات(٣/٨١درصد) تولید ناخالص ملی غزه را به خود اختصاص دادهاند. میزان صادرات این کشور سالانه ١/٦٦٦ میلیون دلار است که براساس آخرین آمار به ٥١٨ میلیون دلار بالغ میشود. این منطقه برای تولید زیتون، لیمو، محصولات لبنی، کارخانههای تولیدی کوچک و محصولات نساجی بسیار مشهور است. با این اوصاف حملات پیدرپی رژیم صهیونیستی طی ٣٠ روز گذشته اقتصاد لرزان این کشور را همچون بیدی لرزاند و به وابستگی آن به کمکهای دولتی و بینالمللی بیش از گذشته افزود.
آیا اقتصاد غزه قابل بازسازی است؟
پس از آتشبس میان رژیم صهیونیستی و فلسطین در مصر مذاکرات غیرمستقیمی میان طرفین آغاز شده تا آتشبس ادامه یابد و مرزها برای عبور و مرور مردم و کالاهای تجاری باز شود. از سال ٢٠٠٧ میلادی رژیم صهیونیستی مرزهای خود با غزه را به شدت کنترل میکند و برهمین اساس مسیرهای تجاری غزه با دنیای خارج تنها به مرز این منطقه با مصر محدود میشود که در ماههای اخیر دولت نظامی مصر نیز مرزهای خود با غزه را محدود کرده و به این ترتیب ورود کالا، تنها از طریق شبکهای از تونلهای زیرزمینی محدود شده است. همزمان با شروع فرآیند آتشبس «تیزرعمرو» وزیر اقتصاد فلسطین خسارات مستقیم بمباران غزه توسط رژیم صهیونیستی را ٤تا ٦میلیارد دلار اعلام کرد. در این حملات حداقل ١٠هزار خانه و ١٤٠ مدرسه ویران شده یا خسارت جدی دیدهاند. واحد تولید برق غزه خسارت سنگینی دیده است و تجهیزات تصفیه آب و زیربناهای دیگر این منطقه در وضعیت مناسبی قرار ندارد. در این میان نروژ مشغول سازماندهی یک کنفرانس برای اهدای کمک در ماه سپتامبر است تا فرآیند جمعآوری سرمایه برای بازسازی غزه را آغاز کند. «شلبی تلهامی» یکی از دانشمندان سیاسی در دانشگاه مریلند و مولف کتاب« جهان از چشمان عرب» درباره فرآیند بازسازی غزه میگوید: حتی اگر ٩میلیارد دلار سرمایه جمعآوری شود، فقط با آن میتوان هر آنچه را که قبلا بوده را بازسازی کرد و نمیتوان فعالیت جدیدی انجام داد.
مرگ اقتصادی
از سال٢٠٠٧ میلادی، یعنی زمانی که حماس قدرت را در دولت فلسطین به دست گرفت، رژیم صهیونیستی راه ورود هر نوع محمولهای را به غزه مسدود کرد و فقط در برخی از موارد اجازه ورود برخی محمولههای کمکهای انساندوستانه را از مرز داد. به استثنای کالاهایی که از طریق تونلهای مصر قاچاق میشوند، رژیم صهیونیستی اجازه نمیدهد هیچ محمولهای از تجهیزات ساختوساز به این منطقه وارد شود. آنها ادعا میکنند احتمال دارد فلسطینیها از این مواد برای مقاصد نظامی استفاده کنند. به این ترتیب هیچ نوع مبلمان یا کالای دیگری در ساحل غربی، بخش اشغالی یا سرزمینهای دورتر یافت نمیشود. «خالد الگیندی» یکی از کارشناسان ارشد در مرکزسیاستگذاری خاورمیانه در موسسه بروکینگز است که بهعنوان مشاور فلسطین در مذاکرات رامالله شرکت داشت. او میگوید: نبض اقتصادی غزه دیگر نمیزند. نمیتوان از اینجا هیچ کالایی صادر کرد. به گفته این کارشناس فرصت برای فعالیت در بخشهای صنعتی، کشاورزی یا خدمات در منطقه بسیار کم شده است. این درحالی است که این بخشها پتانسیل زیادی برای وارد کردن سرمایه به اقتصاد دارند. بنابراین عمده کالاهای مصرفی اهالی غزه از کمکهای بینالمللی تأمین میشود که ٧٠درصد ساکنان آن را دریافت میکنند. طبق آمار بانک جهانی نرخ بیکاری در این منطقه حداقل ٤٠درصد است و طی سالهای اخیر تولید ناخالص ملی نیز هرساله کاهش یافته است. براساس اطلاعات ارایه شده از سوی بانک جهانی تولید ناخالص داخلی فلسطین همزمان با سال ٢٠٠٧ میلادی که صادرات و واردات کالا به این کشور به شدت محدود شد، با افت شدیدی مواجه شد.
هر چند این شاخص در سالهای بعد اندکی بهبود یافته است ولی در سال ٢٠١٢ به بعد دوباره در مسیر نزولی قرار گرفته است.
تونلهای مصر: راهکاری برای اقتصاد مرده
اما چه اتفاقاتی نیاز است تا توسعه اقتصادی در غزه پدید آید؟ یکی از نخستین گامها در آزادسازی اقتصادی غزه، بازکردن گذرگاه «رفح» است که مصر را به فلسطین متصل میکند و تونلهای معروف انتقال کالا نیز در این منطقه قرار دارد. کارشناسان دراینباره معتقدند در وهله نخست مرزها باید بازتر شود. برای ورود ذخایر، صادرات کالا و عبور و مرور مردم در هر دو طرف آزادی بیشتری نیاز است. در مرحله بعد فلسطین باید کنترل بیشتری روی زیربنا و روابط اقتصادی خود با همسایگان نزدیک و شرکای تجاری احتمالی داشته باشد. الگیندی نیز در این زمینه میگوید: بازشدن مرزها تغییری عظیم در شرایط غزه ایجاد میکند. به عقیده او باید در ابتدا فرودگاهها دوباره ساخته شوند. «تلهیمی» معتقد است، اگر فلسطین دریا و آسمان خود را کنترل کند و بتواند سواحلش را پاکسازی کند وضع معیشتی مردم بهتر خواهد شد. او میگوید: ساحل غزه مکان بسیارزیبایی است که میتوان آن را به یک مقصد تفریحی و گردشگری گرانبها تبدیل کرد. از سوی دیگر ماهیگیری نیز از سوی رژیم صهیونیستی به شدت محدود شده است. این صنعت نیز قابلیت گسترش زیادی دارد. «لیلا حلال» یکی از کارشناسان ارشد موسسه نیو در آمریکا اعتقاد دارد سرمایه انسانی غزه در رشد اقتصادی آن تأثیر زیادی دارد. بهگفته وی مردم این منطقه بسیار جالب هستند و تواناییهای بسیاری دارند، آنها با وجود تحریم کامل هنوز هم به زندگی ادامه میدهند و از طریق تونلهای انتقال کالا به اقتصاد بحرانزده غزه کمک میکنند. جمعیت غزه جوان، تحصیلکرده و شهرنشین است. بنابراین میتوان کارشناس زیادی تربیت کرد و بازارهای صادراتی را گسترش داد.
منبع: شهروند