با افت قيمت نفت حدود 40 تا 50 درصد ارزش دارايي‌هاي صندوق بازنشستگي از دست رفت
وضعيت بحراني صندوق‌هاي بازنشستگي موضوعي نيست كه در كوتاه‌مدت ايجاد شده باشد. چالش‌هايي كه صندوق‌هاي بازنشستگي امروز با آن مواجه هستند ناشي از تصميمات اشتباهي است كه در گذشته در سطح سياست‌هاي كلان اتخاذ شده است. اين تصميمات به مرور زمان اثرات خود را در صندوق‌هاي بازنشستگي آشكار كرده و در شرايطي آنها را به سطح بحراني رسانده كه وضعيت اقتصادي نيز مساعد نيست و شرايط نابه‌سامان متغيرهاي كلان اقتصادي، بحران در صندوق‌هاي بازنشستگي را تشديد كرده است. تورم، نوسانات نرخ ارز، افت بهاي جهاني نفت و نامناسب بودن رشد اقتصادي همه و همه مولفه‌هايي هستند كه در سوق دادن صندوق‌هاي بازنشستگي به شرايط بغرنج دخالت دارند. در اين ميان، در حالي صندوق‌ها با بحران دست و پنجه نرم مي‌كنند كه كمك‌هاي دولت به صندوق‌هاي بازنشستگي سال به سال در حال افزايش است و با اين شرايط رفته‌رفته حجم هزينه‌هاي جاري دولت در بودجه نيز افزايش خواهد يافت. در شرايطي كه وضعيت صندوق‌هاي بازنشستگي روز‌به‌روز بحراني‌تر مي‌شود و نماي نامساعد اقتصاد نيز بر اين وضعيت نامناسب صندوق‌هاي بازنشستگي دامن مي‌زند، تشكيل اتحادهاي استراتژيك براي انجام فعاليت‌هاي مشترك در ميان صندوق‌ها از سوي كارشناسان مطرح مي‌شود. در همين حال، شفاف‌سازي وضعيت دارايي صندوق‌هاي بازنشستگي و اقدام به گزارش‌دهي حتي روزانه، اقدام ديگري است كه به گفته كارشناسان بايد در راستاي بهبود وضعيت صندوق‌هاي بازنشستگي انجام شود. در اين رابطه روز گذشته نشستي تحت عنوان «اقتصاد كلان و تاثير آن بر صندوق‌هاي بازنشستگي» برگزار شد كه در آن محمود اسلاميان مديرعامل صندوق بازنشستگي كشوري، حجت‌الله ميرزايي معاون اقتصادي وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي، محمود شهشهاني‌پور معاون سرمايه‌گذاري و امور اقتصادي صندوق بازنشستگي كشوري، هوشنگ جنگي معاون اقتصادي سازمان تامين اجتماعي نيروهاي مسلح و حسين عبده تبريزي، اقتصاددان به بررسي وضعيت صندوق‌هاي بازنشستگي و عارضه‌يابي آنها پرداختند.
كمك 30هزار ميليارد توماني دولت
محمود اسلاميان، مديرعامل صندوق بازنشستگي كشوري در اين نشست از كمك ۳۰هزار ميليارد توماني دولت به صندوق‌هاي بازنشستگي طي سال۹۴ خبر داد و گفت: تداوم اين روند شتابان نخواهد بود.
اسلاميان با بيان اينكه اگر مشكلات و معضلات صندوق‌هاي بازنشستگي به صورت عالمانه و دقيق ريشه‌يابي نشود، در حل آن نيز ناتوان خواهيم بود، تصريح كرد: در صورت نياز، بايد اصلاح ساختار وضعيت صندوق‌ها انجام شود. هيچ كجا خارج از صندوق‌ها نمي‌توان مشكلات آنها را واكاوي كرد، بنابراين صندوق‌ها بايد به صورت علمي و دقيق اين مشكلات را بررسي كرده و راهكارهايي براي خروج از بحران انجام دهند.
اسلاميان با تاكيد بر اينكه دولت 30هزار ميليارد تومان به صندوق‌هاي بازنشستگي در سال گذشته كمك كرده است، گفت: اين كمك برابر با كل بودجه عمراني كشور است كه در بودجه عمراني اين عدد به راحتي قابل تزريق و نقدشوندگي نيست. مديرعامل صندوق بازنشستگي كشوري تاكيد كرد: بعيد است ادامه اين روند شتابنده كمك دولت به صندوق‌ها بتواند در سال‌هاي آينده نيز همچنان تداوم يابد؛ بايد با سياست‌گذاري صحيح به سمت توسعه و افزايش كارايي صندوق‌هاي بازنشستگي برويم.
صندوق‌هاي بازنشستگي حساس‌تر از سايرين
در همين حال حجت‌الله ميرزايي، معاون امور اقتصادي وزير تعاون، كار و رفاه اجتماعي با بيان اينكه صندوق‌هاي بازنشستگي پيچيده‌ترين نهادهاي مالي در دنياي امروز هستند، تصريح كرد: اثر متغيرهاي مالي و اقتصادي بر صندوق‌هاي بازنشستگي بسيار بيشتر از ساير نهادهاي مالي است و همين امر بر پيچيدگي صندوق‌ها افزوده است.
ميرزايي متغيرهاي اثرگذار بر صندوق‌هاي بازنشستگي را به دو دسته تقسيم كرد و گفت: دسته اول، شوك‌هاي سياستي مثل قوانين و مقرراتي است كه دولت و مجلس تعيين مي‌كنند و درنتيجه الزامات و تعهداتي بر صندوق‌هاي بازنشستگي بار مي‌شود.
معاون امور اقتصادي وزير تعاون، كار و رفاه اجتماعي، شوك‌هاي ناشي از اقتصاد كلان را دومين دسته از متغيرهاي اثرگذار بر صندوق‌هاي بازنشستگي عنوان كرد و افزود: بخشي از اين متغيرهاي اقتصاد كلان برنامه‌ريزي شده‌اند و برخي بدون برنامه‌ريزي اتفاق مي‌افتند.
ميرزايي اضافه كرد: تورم و شوك ناشي از بازار سرمايه ازجمله شوك‌هاي اقتصاد كلان هستند كه برنامه‌ريزي از قبل براي آن وجود ندارد، اما عواملي چون روش‌هاي تامين منابع مالي پروژه‌هاي عمراني قابل برنامه‌ريزي هستند كه همه اين عوامل بر صندوق‌هاي بازنشستگي اثرگذار است. در سال‌هايي كه به علت ركود، اعتبارات عمراني كاهش يافته ورودي صندوق‌ها نيز كمتر شده است. وي نرخ تشكيل سرمايه ثابت، كاركرد بودجه دولتي، پروژه‌هاي عمراني، نرخ تورم، ساختار جمعيتي، رشد اقتصادي و... را ازجمله متغيرهاي اصلي تاثيرگذار بر صندوق‌هاي بازنشستگي عنوان كرد. ميرزايي همچنين گفت: در 4دهه گذشته رشد اقتصادي پايين در كشور تجربه‌شده به گونه‌يي كه متوسط رشد اقتصادي در اين مدت 4درصد بوده كه با وجود منابع طبيعي غني و درآمدهاي نفتي، عدد بسيار پاييني است. همچنين متوسط رشد اشتغال در اين چند دهه تنها 2درصد بوده است. وي تاكيد كرد: از آنجا كه اقتصاد كلان، هم مبادي ورودي و هم مبادي خروجي را تحت تاثير قرار مي‌دهد، به‌طور دايم قدرت پايداري صندوق‌هاي بازنشستگي را كاهش داده است. درواقع ما در شرايط اقتصادي كاملا ناپايدار و متغير به‌سر برده‌ايم.
معاون امور اقتصادي وزير تعاون، كار و رفاه اجتماعي تصريح كرد: سهم سرمايه‌گذاري‌ها و درآمدهاي حاصل از اين سرمايه‌گذاري نيز كاهش يافته، بنابراين بخش زيادي از اتكاي صندوق‌ها به درآمد از محل حق بيمه‌ها بوده است. ميرزايي با بيان اينكه دولت در سال گذشته بيش از ۲۵هزار ميليارد تومان به صندوق‌هاي بازنشستگي كمك كرده است، گفت: اين عدد در سال جاري به ۴۰هزار ميليارد تومان رسيده است و پيش‌بيني مي‌شود براي سال آينده به ۶۰هزار ميليارد تومان برسد.
شفاف‌سازي و گزارش‌دهي، نخستين اقدام
در ادامه حسين عبده‌تبريزي اقتصاددان با تشريح نقش صندوق‌هاي بازنشستگي در بازار سرمايه گفت: نقش صندوق‌هاي بازنشستگي در بازار سرمايه غيرقابل اجتناب است بنابراين وقتي گفته مي‌شود وضع بازار سرمايه خراب است بايد ديد صندوق‌هاي بازنشستگي چه‌كار كرده‌اند كه وضعيت چنين شده است. وي در خصوص انتقاداتي كه در رابطه با بدهي دولت به صندوق‌هاي بازنشستگي مي‌شود، توضيح داد: اين موضوع بايد مورد بررسي قرار گيرد كه بازدهي اين ارقام در دست مديران صندوق‌ها بيشتر خواهد بود يا در دست دولت. در مورد بانك‌ها اين بررسي را انجام داده‌ايم و مشخص شده است كه بدهي دولت به بانك‌ها جزو بهترين دارايي‌هاي بانك‌هاست. عبده‌تبريزي با بيان اينكه مساله مهم در اين رابطه مديريت دارايي‌هاست، تصريح كرد: بايد توجه داشته باشيم كه بدهي از بين نمي‌رود و در اين ميان نرخ بازده اين دارايي مهم است كه اگر اين طلب‌ها از دولت گرفته شود با چه نرخ بازدهي به كار گرفته خواهد شد. وي بهترين راه‌حل براي بهبود وضعيت صندوق‌هاي بازنشستگي را اقدام به گزارش‌دهي دانست و افزود: بايد شفاف‌سازي‌هاي لازم در خصوص وضعيت صندوق‌ها صورت گيرد و حتي روزانه گزارش داده شود تا وضعيت دارايي‌هاي صندوق‌ها مشخص شود. اگر اين اقدام پيش‌تر انجام مي‌شد و گزارش‌هاي شفافي از وضعيت صندوق‌هاي بازنشستگي ارائه مي‌شد نه دولت مطالبات را عقب مي‌انداخت و نه برخي مديران سر جاي خود باقي مي‌ماندند و جلو بسياري از فسادها گرفته مي‌شد.
صندوق‌ها اتحاد استراتژيك تشكيل دهند
هوشنگ جنگي معاون اقتصادي سازمان تامين اجتماعي نيروهاي مسلح نيز به برداشت دولت از منابع صندوق‌ها اشاره كرد و گفت: سوالي كه ايجاد مي‌شود، اين است كه آيا حال بايد هزينه‌هاي ناشي از اين برداشت و كسري‌ها را دولت پرداخت كند يا اعضاي صندوق. مسلم است كه صندوق اين شرايط را ايجاد نكرده است و بار هزينه ناشي از شرايط موجود به آن تحميل مي‌شود.
جنگي افزود: بايد به اين نكته توجه كرد كه صندوق‌ها پيش از اينكه مسووليت اجتماعي داشته باشند، مسووليت مالي دارند و اگر مي‌خواهيم در مسير توسعه از صندوق‌هاي بازنشستگي كمك بگيريم بايد اين كار را به گونه‌يي انجام دهيم كه با اهداف اصلي صندوق ضديت نداشته باشد. وي در ادامه به ارائه راهكارهايي براي برون‌رفت صندوق‌هاي بازنشستگي از بحران پرداخت و گفت: صندوق‌ها بايد به انجام كارهاي مشترك روي بياورند. اتحادهاي استراتژيك و مشاركت‌ها را شكل دهند تا در اين قالب بتوانند، قطب‌هاي اقتصادي ايجاد كنند. در ادامه بايد صندوق‌ها زنجيره كسب و كار را به صورت كامل در دست بگيرند. جنگي تصريح كرد: تبديل دارايي‌هاي فيزيكي به دارايي‌هاي مالي راه‌حل دومي است كه مي‌تواند به برون‌رفت صندوق‌هاي بازنشستگي كمك كند. تقويت بازار بورس و بهينه كردن منابع صندوق‌ها اقدام ديگري است كه بايد در همين راستا انجام شود. در پايان هم مي‌توان به حمايت از بازار سرمايه به عنوان موتور توسعه كشور اشاره كرد. وي با بيان اينكه صندوق‌هاي بازنشستگي حدود 60 تا 70درصد از بازار سرمايه را در اختيار دارند، افزود: در عين حال همواره مي‌شنويم كه وضعيت بازار خراب است. بنابراين صندوق‌هاي بازنشستگي بايد بازار را به گونه‌يي هدايت كنند كه موتوري براي حركت كل اقتصاد كشور باشد.
اثرات افزايش اميد به زندگي روي صندوق‌ها
محمود شهشهاني‌پور معاون سرمايه‌گذاري و امور اقتصادي صندوق بازنشستگي كشوري با اشاره به اثرات تصميمات اشتباه گذشته در وضعيت فعلي صندوق بازنشستگي گفت: اثرات 28 تصميم اشتباه كه قبلا گرفته شده، روي صندوق‌هاي بازنشستگي برآورد شده و محاسبات نشان مي‌دهد بيش از 400 هزار ميليارد تومان به نرخ پايان سال 94 اثرات اين تصميم بوده است كه با توجه به افزايش دستمزدها در سال 95، اين رقم بيشتر هم شده است. اگر دولت 420هزار ميليارد تومان پرداخت مي‌كرد، اثر اين تصميمات به صفر مي‌رسيد.
شهشهاني‌پور افزود: در همين حال، چندين بار شوك ارزي وارد شد. شوك‌هاي ارزي سبب مي‌شود تا ارزش دارايي‌هاي صندوق نيز تغيير كند. برخي طرح‌ها در اثر اين شوك‌هاي ارزي، بازدهي خود را از دست دادند و اين شوك‌ها اثرات عمده‌يي در كسري سرمايه در گردش و كسري منابع صندوق و در نهايت كاهش منابع داشته است. در همين حال، با افت قيمت نفت به عنوان شوكي ديگر، دارايي‌هاي صندوق بازنشستگي حدود 40 تا 50درصد از ارزش خود را از دست داد.
وي با بيان اينكه در صندوق بازنشستگي كشوري و بقيه صندوق‌ها، اثر افزايش اميد به زندگي بسيار مهم بود، تصريح كرد: نسبت بين ورودي و خروجي تغيير كرد و باعث شد صندوق‌ها با چالش جديدتري مواجه شوند. بخش ديگري از معضلات صندوق‌ها هم به تصميماتي كه در گذشته گرفته شده است، برمي‌گردد. در اوايل دهه 70 و اواخر دهه 60 بازنشستگي‌هاي پيش از موعد اثرات خود را آغاز كرد. حجم عظيم نيروهاي جوان پشت درهاي بازار كار باعث شد تا نيروهاي قبلي بازنشست شوند تا فضا براي نيروهاي جوان آماده شود. بدين‌ترتيب ورودي صندوق‌ها افزايش يافت. در اثر اين تصميم، در حال حاضر خروجي صندوق‌ها بيشتر است و صندوق‌هاي بازنشستگي با چالش بسيار سنگيني مواجه شده‌اند. شهشهاني‌پور افزود: آخرين موردي كه چالش‌هاي امروز صندوق‌هاي بازنشستگي را رقم زده است، عدم انجام سرمايه‌گذاري پولي و مالي در دوران جواني صندوق‌هاست. راهكارهاي قابل ارائه در اين زمينه اصلاح قوانين كار و بازنشستگي، تخصيص مزاياي ملي و كاهش انتظار مشتركان صندوق‌هاست كه اين مورد آخر مطلوب نيست اما در موقعيت كنوني و با توجه به چالش‌هاي كنوني و وضعيت نامساعد صندوق‌ها چاره‌يي جز اين نيست.
منبع: تعادل - الهام آبايي