ولید هلالات – کارشناس ارشد بازار سرمایه

پس از رشد شتابان نرخ ارز در سال‌های اخیر و چندنرخی‌شدن ارز در کشور، قوانین و مصوبات بسیاری برای برخورد با وضعیت به‌وجودآمده و حمایت از برخی صنایع وضع شد. ارز مرجع، ارز مرکز مبادلات و نهایتا بازار آزاد یکی از چالش‌برانگیز‌ترین موضوعات در صنایعی بوده که محصولات آنها به نوعی مرتبط با قیمت‌های جهانی است و مبنای آنها نیز ارزی است؛ اما با توجه به اینکه ماده اولیه بسیاری از صنایع داخلی منشأ ارزی دارد، دولت گاهی برای حمایت از صنایع اجبارا به ارز چندنرخی تن داده است که البته عمر ارز چندنرخی رو به پایان است و انتظار می‌رود در سال جاری اقتصاد ایران به نظام شناور تک‌نرخی تن دهد.
شرکت‌های گروه نفت و پالایش فراورده‌های نفتی یکی از اثرپذیرترین صنایع از تغییرات نرخ ارز بوده و هستند چون نه‌تنها ماده اولیه بلکه محصول نهایی آنها براساس نرخ ارز قیمت‌گذاری می‌شود. به‌تازگی تعیین نرخ فراورده‌های فرعی شرکت‌های پالایشی که از جمله آنها باید به نفتا، لوبکات، وکیوم باتوم، انواع حلال‌ها و گوگرد اشاره کرد، در بورس کالا بر مبنای ارز آزاد انجام خواهد شد؛ بنابراین هرچند پنج فراورده اصلی شامل نفت سفید، نفت گاز، بنزین، نفت کوره و گاز مایع همچنان با ارز مرکز مبادلاتی معامله می‌شوند اما این رویداد می‌تواند مقدمه‌ای برای تک‌نرخی‌شدن کل محصولات این صنعت باشد. محصولات اصلی یک شرکت پالایشی بخش اعظم درآمد یک شرکت پالایشی را به خود اختصاص می‌دهد بااین‌حال به دلیل حاشیه سود اندک و همچنین بااهمیت‌بودن ارقام فروش، تغییر نرخ محصولات فرعی نیز می‌تواند تأثیرات درخورتوجهی دربر داشته باشد. جدای از نرخ فروش، مواد اولیه یعنی خوراک شرکت‌های پالایشی که نفت و میعانات گازی است، براساس ارز مرکز مبادلات قیمت‌گذاری می‌شوند. طبق آنچه تاکنون اعلام شده، نهاد تصمیم‌گیر هرچند قیمت محصولات فرعی را آزادسازی کرده اما قصدی برای تغییر نرخ ارز خوراک مصرفی ندارد و به عبارتی کل مواد اولیه بدون توجه به اینکه تبدیل به محصول فرعی می‌شوند یا اصلی، همچنان براساس نرخ مرکز مبادلات محاسبه خواهد شد که این تأثیر مطلوبی بر شرکت‌های پالایشگاهی خواهد داشت.
با توجه به موارد اشاره‌شده، در جدول زیر به بررسی تأثیر مصوبه اخیر خواهیم پرداخت. قاعدتا شرکت‌هایی که محصولات فرعی آنها، وزن بیشتری در درآمد آنها داشته باشند، اثر‌پذیری احتمالی بیشتری هم از این مصوبه خواهند داشت: جدول فوق نشان می‌دهد که پالایشگاه لاوان و پالایشگاه شیراز بیشترین تأثیر مثبت را از اجرای این مصوبه دارند چون سود خالص آنها اندک است اما از طرف دیگر نسبت قیمت به درآمد آنها بسیار بالاست؛ نتیجه اینکه تعدیل مثبت آنها منجر به منطقی‌ترشدن نسبت قیمت به درآمد آنها خواهد شد اما درخصوص رشد سودآوری به لحاظ ریالی، پالایش نفت شیراز از این جهت که سالانه ١٨٠ هزار‌ میلیارد ریال فروش محصول انجام می‌دهد و ١٥ درصد این محصول فرعی است؛ بنابراین شاهد رشد پنج‌هزار‌میلیاردریالی درآمد خواهد بود. شرکت‌های پتروشیمی خوراک مایع، استفاده‌کننده محصولات فرعی شرکت‌های پالایشگاهی هستند و به‌دلیل افزایش نرخ نفتا، شرکت‌های مصرف‌کننده خوراک مایع در صنعت پتروشیمی با افزایش هزینه مواجه می‌شوند. در این میان شرکت پتروشیمی شازند اراک به‌عنوان مصرف‌کننده نفتا دچار چالش خواهد شد؛ از این جهت که خوراک این مجتمع با افزایش مواجه می‌شود اما محصول این شرکت از گذشته با نرخ ارز بازار آزاد در بورس کالا یا بازارهای صادراتی قیمت‌گذاری شده، نتیجه اینکه مصوبه فعلی هزینه‌های شرکت را بالا می‌برد اما اثری بر درآمد شرکت ندارد. همچنین عموم مجتمع‌های زیرمجموعه هلدینگ خلیج فارس خوراک مایع مصرف می‌کنند و شرکت‌های دیگری مانند پتروشیمی امیرکبیر و پتروشیمی جم نیز تقریبا وضعیت مشابهی دارند؛ البته پتروشیمی جم چون از خوراک مایع و گازی به صورت توأمان استفاده می‌کند، اثرپذیری منفی کمتری خواهد داشت. سایر شرکت‌های صنعت پتروشیمی که خوراک گازی مصرف می‌کنند از این مصوبه هیچ تأثیری نمی‌گیرند. درخصوص شرکت‌هایی که تولید‌کننده روان‌کار یا قیر هستند، شاهد افزایش هزینه خواهیم بود. با توجه به اینکه محصولات این شرکت‌ها براساس ارز مرکز مبادلاتی و از سوی سازمان حمایت نرخ‌گذاری می‌شود، بنابراین آزادسازی نرخ خوراک منجر به آزادسازی یا رشد نرخ‌های فروش خواهد شد. رئیس انجمن صنفی این صنعت خبر از افزایش نرخی بین ٢٠ تا ٤٠ درصد داده بااین‌حال طبق تحلیل‌های صورت‌گرفته به صورت موردی، افزایش نرخ ١٠درصدی می‌تواند افزایش هزینه این شرکت‌ها را جبران کند؛ بااین‌حال به‌دلیل آنکه مشخص نیست وضعیت نرخ فروش محصولات شرکت‌های نفت پارس، ایرانول، نفت بهران، نفت سپاهان و نفت پاسارگاد در بازار داخلی چگونه خواهد شد، بنابراین امکان برآورد سودآوری این شرکت‌ها در مقطع فعلی وجود ندارد. بااین‌حال تجربه نشان داده که سازمان حمایت در تعیین نرخ به‌گونه‌ای عمل می‌کند که افزایش هزینه‌ها پوشش داده شود. در نهایت می‌توان نتیجه گرفت که آزادسازی نرخ محصولات فرعی اثر مثبتی برای شرکت‌های پالایشی دارد چون محصولات آنها را گران‌تر می‌کند اما هزینه‌های آنها ثابت می‌ماند. درخصوص شرکت‌های روان‌کار یا تولید‌کننده قیر نمی‌توان نظر قطعی داد اما تصور این است که افزایش نرخ‌های فروش از سوی سازمان حمایت اعمال شود تا این صنعت با کاهش سود مواجه نشود. درخصوص شرکت‌های پتروشیمی خوراک مایع، قطعا این مصوبه اثر مثبتی ندارد چون هزینه‌ها را افزایش می‌دهد اما محصولات که با ارز آزاد قیمت‌گذاری می‌شوند، جایی برای افزایش بیشتر‌ندارند.

منبع: شرق