چهارشنبه, 25 مهر 1397 12:17

روح ­الله شهنازی: آمار مصرف بنزین در تضاد با مصرف واقعی داخلی

نوشته شده توسط

روح ­الله شهنازی

عضو هیات علمی دانشگاه شیراز

ایران به لحاظ مصرف بنزین پس از امریکا، چین، ژاپن، روسیه، کانادا، مکزیک، اندونزی، برزیل و عربستان در جایگاه دهم دنیا قرار دارد. مصرف بنزین در یک کشور به جز قیمت آن که اثر مستقیم بر مصرف دارد به طور غیر مستقیم تابع عوامل چون تعداد وسایل نقلیه، اندازه شبکه ی جاده­ای، توان مالی مردم کشور و کیفیت مصرفی وسایل نقلیه می­باشد. در شکل (1) سرانه وسیله نقلیه در کشورهای دنیا مشخص شده که بر این اساس ایران جزء کشورهای متوسط دنیا بوده و در جایگاه 64 دنیا قرار دارد.

شکل (1) نقشه سرانه وسیله نقلیه در کشورهای مختلف (2011)

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_vehicles_per_capita

 

بررسی و مقایسه عوامل عمده موثر بر میزان مصرف بنزین در جدول (1) برای هفت کشور ایران، ارمنستان، ترکیه، چین، کره جنوبی، انگلستان و آلمان ارائه شده است. اطلاعات نشان می­دهد مقدار مصرف بنزین در ایران کمی بیش از کشور آلمان است؛ در حالی که سرانه تعداد وسایل نقلیه در بیش از دو برابر، اندازه طول جاده­ها بیش از سه برابر و سرانه تولید ناخالص بر حسب PPP آلمان بیش از 2.5 برابر ایران است. از بین کشورهای مورد بررسی ترکیه بیشترین شباهت را در شاخص­های غیر مستقیم به ایران دارد. به عبارتی در دو کشور سرانه تعداد وسایل نقلیه اندکی در ایران بیشتر است، اندازه شبکه جاده ای ترکیه حدود دو برابر ایران است، سرانه تولید ناخالص داخلی ترکیه 30 درصد بیشتر از ایران است. ولی در خصوص مصرف سوخت میزان مصرف سوخت ایران حدود 10 برابر ترکیه است.

 

جدول (1): عوامل موثر بر میزان مصرف بنزین در کشورهای منتخب

کشور

وسایل نقلیه موتوری در 1000 نفر

اندازه شبکه جاده ای (کیلومتر)

تولید ناخالص داخلی سرانه PPP (دلار)

مصرف بنزین (لیتر در روز)

جمعیت (میلیون نفر)

ارمنستان

167

7,792

9,098

704000

2/9

چین

231

4,773,500

16,624

419760000

1386/4

آلمان

555

644,480

50,206

93940000

82/7

ایران

269

214,006

20,030

95000000

81/2

کره جنوبی

459

106,414

39,387

41580000

51/5

ترکیه

253

426,906

26,453

9020000

80/7

انگلستان

469

422,310

43,620

70400000

66

 

حال سوال این است که این اختلاف زیاد در مصرف ناشی از چیست؟ چگونه می­شود که میزان مصرف در کشوری که جمعیت و سرانه وسایل نقلیه­اش تقریبا به اندازه ایران است، از طرفی توان مالی مردمش بیشتر بوده و اندازه جاده­هایش بیش از دو برابر ایران است، میزان مصرف بنزینش یک دهم ایران باشد؟ آیا صرفا با توجه به تفاوت نرخ بنزین در دو کشور می­توان به این سوال پاسخ داد؟ آیا کیفیت خودروهای دو کشور تا این حد متفاوت است؟

برای بررسی بهتر در جدول (2) میزان مصرف بنزین به ازای هر وسیله نقلیه در روز، میزان مصرف روزانه به ازای هر کیلومتر شبکه­ی جاده­ای و میزان مصرف به ازای تولید ناخالص داخلی مشخص شده است. این اطلاعات به خوبی نشان می­دهد در همه شاخص­ها میزان مصرف در ایران به نسبت همه کشورهای مورد بررسی بالاتر است. مثلا مصرف هر وسیله نقلیه در ایران بیش از سه برابر ارمنستان، چین و کره جنوبی، دو برابر آلمان و انگلستان و 10 برابر ترکیه است. مصرف به ازای هر کیلومتر جاده در ایران بیش از چهار برابر ارمنستان و چین، سه برابر آلمان و انگلستان و بیش از 20 برابر ترکیه است. مصرف به ازای سرانه تولید ناخالص داخلی نیز بیش دو برابر ارمنستان و انگلستان، حدود سه برابر کره جنوبی و چین و بیش از 14 برابر ترکیه است.

 

جدول (2): برخی شاخص­های مرتبط با مصرف بنزین

کشور

مصرف بنزین هر وسیله نقلیه در روز (لیتر)

مصرف بنزین به اندازه جاده

مصرف بنزین به ازای سرانه تولید ناخالص داخلی PPP

ارمنستان

1/45

90/35

26/68

چین

1/31

87/94

18/21

آلمان

2/05

145/76

22/63

ایران

4/35

443/91

58/41

کره جنوبی

1/76

390/74

20/50

ترکیه

0/44

21/13

4/23

انگلستان

2/27

166/70

24/45

 

آیا واقعا کیفیت خودروهای مورد استفاده در ایران یک دهم خودروهای ترکیه است؟ آیا قیمت پایین تر (با توجه به اینکه ایران یکی از ارزان­ترین قیمت بنزین را دارد) سبب شده که میزان مصرف تا این حد در ایران بالاتر از کشورهای دیگر باشد؟ بررسی دقیق­تر نشان می­دهد بخش زیادی از این شکاف را باید با قاچاق سوخت توضیح داد. به عبارتی شکاف عمیق تفاوت مصرف بنزین در ایران با کشورهای دیگر را به طور کامل نمی­توان بر اساس میزان مصرف واقعی داخلی توضیح داد. بلکه مصرف داخلی بنزین از آنچه به عنوان آمار مصرف اعلام می­شود کمتر است و بخشی از آمار اعلامی، بنزینی است که به دلیل تفاوت قیمت سوخت در ایران با کشورهای همسایه از ایران قاچاق می­شود.

برای برآوردی نه به شکل کاملا علمی بلکه به شکلی سر انگشتی (جهت یک تلنگر) از قاچاق سوخت کشور می­توان به صورت زیر عمل کرد. مقایسه شاخص­های ایران و ترکیه به عنوان کشوری که بیشترین میزان شباهت به لحاظ جمعیت، طول راه، تولید ناخالص داخلی و همسایگی را دارد کمک کننده است. میزان مصرف بنزین در ترکیه 9 میلیون لیتر در روز می­باشد یعنی اندکی کمتر از یک دهم میزان مصرف 95 میلیون لیتری ایران. قیمت فعلی بنزین در ترکیه 108 سنت است. از طرفی قیمت فعلی بنزین در ایران با لحاظ دلار آزاد حدود 7 سنت (قیمت هر لیتر بنزین 1000 تومان است که نسبت به دلار 14000 تومان می­شود 7 سنت) می­باشد. کشش قیمتی بنزین در مطالعات زیادی در ایران بررسی شده است. مثلا  صحفی و پاک نژاد (1380) کشش قیمتی بنزین در ایران را 117/0- برآورد کرده­اند. ابونوری و شیوه (1385) به کشش قیمتی 14/0- رسیده­اند و شاکری و همکاران (1389) کشش را 24/0- محاسبه کرده­اند. بنابراین در مطالعات قبلی کشش قیمتی بنزین در ایران حدود 2/0- برآورد شده است. حال اگر قیمت بنزین در ایران نسبت به ترکیه یک پانزدهم است با 1500 درصد افزایش در قیمت بنزین و کشش 2/0- پیش­بینی این است که میزان مصرف در ایران باید 3 برابر ترکیه باشد. از طرفی با لحاظ متوسط مصرف سوخت خودروها، که در ترکیه 6 لیتر در 100 کیلومتر و نسبت به متوسط مصرف در ایران 10 لیتر در کیلومتر لحاظ شده، میزان مصرف با لحاظ کیفیت خودرو و قیمت در ایران نسبت به ترکیه باید حداکثر پنج برابر باشد. بنابراین حتی اگر اندازه­ی دو برابری و توان خرید 30 درصد بیشتر ترکیه نسبت به ایران را لحاظ نکنیم، میزان مصرف بنزین در ایران در نهایت باید 45 میلیون بشکه در روز (پنج برابر 9 میلیون بشکه ترکیه) می­باشد. ما به التفاوت این 45 میلیون بشکه نسبت به 95 میلیون بشکه اعلامی بیانگر حدود 50 میلیون بشکه قاچاق بنزین از کشور در یک روز است.

آمار اعلامی از میزان قاچاق سوخت در نظرات برخی نمایندگان مجلس و دستگاه­های نظارتی تا 25 میلیون لیتر قاچاق بنزین از کشور را تایید می­کند. هر چند بر اساس محاسبه سرانگشتی این گزارش به نظر می­رسد این آمار تا دو برابر می­باشد. بنابراین عدم توجه به مکانیسم قیمت سبب شده حدود نیمی از بنزین تولید و عرضه شده در کشور بوسیله قاچاق از ایران خارج شود که منافع زیادی برای قاچاقچیان به همراه دارد.

در جدول (3) اطلاعات قیمت بنزین در کشورهای همسایه ایران مشخص شده است. اطلاعات نشان می­دهد که با لحاظ دلار 14000 تومانی به ازای هر لیتر بنزین قاچاق حدود 9290 تومان اختلاف قیمت در ایران و متوسط کشورهای همسایه ایران وجود دارد.

با لحاظ این تفاوت قیمت در میزان بنزین قاچاق شده روزانه 464.5 میلیارد تومان و سالانه حدود 169500 میلیارد تومان به جیب قاچاقچیان بنزین، واریز می­شود. یعنی چیزی حدود یک سوم منابع بودجه عمومی دولت از لحاظ درآمدها و واگذاری دارایی­های سرمایه­ای و مالی و همچنین مصارف بودجه عمومی دولت از حیث هزینه­ها و تملک داریی­های سرمایه­ای و مالی (443260 میلیارد تومان). و حدود سه برابر بودجه عمرانی دولت شامل تملک دارایی­های سرمایه­ای (60431 میلیارد تومان).

 

 

جدول (3): قیمت بنزین در کشورهای همسایه ایران

 

قیمت بنزین (سنت)

قیمت بنزین (ریال)

تفاوت قیمت بنزین با ایران (ریال)

ترکیه

108

151200

141200

عراق

63

88200

78200

پاکستان

78

109200

99200

افغانستان

76

106400

96400

آذربایجان

73

102200

92200

ترکمنستان

43

60200

50200

متوسط

73/5

102900

92900

 

حال سوالی که مطرح است اینکه آیا این حجم قاچاق سرجمع یکسری قاچاق­های فردی است؟ یعنی روزانه 50 میلیون لیتر بنزین (که با لحاظ ظرفیت 20 هزار لیتری تانکرهای حمل بنزین می­شود روزانه بار 2500 تانکر حمل بنزین) بوسیله افراد شخصی با یک ظرف 20 لیتری و 30 لیتری قاچاق می­شود؟ یعنی 2.5 میلیون نفر روزی یک ظرف 20 لیتری بنزین قاچاق می­کنند؟ یا روزی 500 هزار خودرو و کامیون به طور متوسط 100 لیتر بنزین قاچاق می­کنند؟ خیلی غیر محتمل و غیر واقعی است. در ضمن اگر ساکنان مرزی کشور این حجم قاچاق انجام می­دهند و منافع آن نصیبشان می­شود (منافعی که سه برابر بودجه عمرانی دولت در کل کشور است) آن منافع را کجا هزینه کرده­اند؟ و اگر واقعا این مبلغ نصیب آنها شده بود، نباید مناطق مرزی با این حجم منافع کسب شده وضعیت رفاهی و عمرانی بهتری می­داشتند؟

با توجه به این موارد به نظر قاچاق بنزین باید یک قاچاق ساختارمند و سیستمی باشد و امکان این حجم قاچاق بوسیله افراد مرز نشین غیر ممکن و غیر سیستمی دانستن آن ساده انگارانه است.

 https://t.me/Ecotalangor

 

نظر دادن

لطفا دیدگاه خود را درباره این مطلب بنویسید: