ماراتن راه‌اندازي بورس بين‌المللي نفت ايران كه طرح آن به اوايل دهه 80 برمي‌گردد، تاكنون به اتمام نرسيده و كارشناسان دلايل مختلفي را براي به‌سرانجام نرسيدن اين پروژه ملي عنوان مي‌كنند. جالب اينجاست كه اهالي بازار سرمايه تا به امروز شاهد دو بار افتتاح بورس نفت در تير سال 90 و فروردين سال جاري در بورس‌هاي كالا و انرژي بوده‌اند اما سناريوي ع رضه نفت‌خام در اين دو بورس درست مشابه هم بود، به‌طوري كه اين محصول استراتژيك با سروصداي زياد و در مراسمي رسمي روانه بورس شد اما چند هفته پس از عرضه‌هاي ناكام، نام نفت از تابلوي بورس خارج شد و كسي هم پاسخگوي اين ناكامي نبود. آلبرت بغزيان استاد اقتصاد در گفت‌وگو با «تعادل» شكست پروژه عرضه نفت‌خام در بورس را از زواياي مختلف مورد بررسي قرار داده است. بغزيان معتقد است كه شكست عرضه نفت در بورس انرژي و كالا طي ساليان گذشته را مي‌توان از سه جنبه مورد ارزيابي قرار داد.
وي جنبه اول اين موضوع را توليد كم نفت‌خام كشورمان مي‌داند و مي‌گويد: در حال حاضر ظرفيت توليد نفت‌خام كشورمان نسبت به گذشته با افت محسوسي روبه‌رو بوده است و به همين دليل وزارت نفت، محموله مازادي را دراختيار ندارد تا فروش آن را به بورس انرژي واگذار كند.
استاد اقتصاد دانشگاه تهران به جنبه دوم اين موضوع اشاره كرد و گفت: ايران براي فروش نفت‌خام توليدي خود با مشكل و محدوديتي روبه‌رو نيست، چراكه به‌صورت سنتي سه كشور چين، ژاپن و هند مشتري نفت‌خام ايران هستند و وزارت نفت در اين رابطه مشكل چنداني را براي فروش نفت احساس نمي‌كند.
به گفته بغزيان باتوجه به اينكه مشتريان فراواني براي خريد نفت‌خام در سطح دنيا وجود دارد، شركت ملي نفت با وجود وضع تحريم عليه كشورمان، نفت‌خام را بدون مشكل به كشورهاي مختلف مي‌فروشد.
شركت نفت رقيب نمي‌خواهد
وي جنبه سوم علل شكست عرضه نفت در بورس انرژي و كالا را مايل نبودن شركت ملي نفت براي تراشيدن رقيب براي فروش نفت اعلام كرد و گفت: باتوجه به اينكه در حال حاضر مديريت امور بين‌الملل شركت ملي نفت وظيفه بازاريابي و فروش نفت‌خام توليدي كشورمان را برعهده دارد، مسوولان وزارت نفت چندان مايل نيستند نفت‌خام را براي فروش در بورس انرژي عرضه كنند.
اين استاد اقتصاد تاكيد كرد: به بيان ديگر شركت ملي نفت و به‌طور كلي مجموعه وزارت نفت مايل نيست انحصار بازاريابي و فروش نفت‌خام را از دست بدهد.
فرآورده‌هاي نفتي به جاي نفت
اين اقتصاددان به هدف اصلي وزارت نفت براي عرضه در بورس انرژي اشاره كرد و گفت: وزارت نفت درصدد است به جاي عرضه نفت‌خام در بورس انرژي، فرآورده‌هاي نفتي را روي تابلو ببرد. بغزيان در تشريح علل اين قصد و اقدام وزارت نفت اعلام كرد: باتوجه به اينكه وزارت نفت به‌راحتي مي‌تواند مشتريان خود را براي فروش نفت‌خام پيدا كند، نيازي نمي‌بيند نفت‌خام را در بورس عرضه كند، در طرف مقابل مي‌خواهد به‌صورت تدريجي فروش و بازاريابي فرآورده‌هاي نفتي را به بورس انرژي و بخش خصوصي واگذار كند.
وي با بيان اينكه بيشتر كشورها و مشتريان خارجي طالب خريد نفت‌خام هستند تا فرآورده‌هاي نفتي، در توضيح اين موضوع مي‌گويد: كشورهايي كه از داشتن نفت‌خام محروم هستند، مي‌توانند با خريد اين محصول و احداث پالايشگاه فرآورده‌هاي نفتي را توليد كنند و بدين‌ترتيب براي خود ارزش افزوده خلق كنند.
بغزيان اين نكته را نيز متذكر شد كه براي عرضه فرآورده‌هاي نفتي مانند نفت كوره در بورس انرژي بايد در ابتدا با عرضه‌هاي كم شروع كرد تا به مرور زمان اين معاملات رونق بگيرد.
او با تاكيد بر اينكه پيدا كردن مشتري براي فرآورده‌هاي نفتي سخت‌تر از نفت‌خام است، ادامه داد: براي همين منظور است كه وزارت نفت مي‌خواهد فروش فرآورده‌هاي نفتي را به بورس انرژي و بخش خصوصي واگذار كند.
وي در پايان به معاملات نفت در بورس‌هاي معتبر جهان مانند نيويورك، توكيو و سنگاپور اشاره كرد و گفت: شركت‌هاي بزرگ نفتي جهان به‌دليل اينكه خودشان در بورس‌هاي مذكور دست‌اندركار بوده و صاحب كارگزاري هستند، معاملات نفت‌خام رونق گرفته و ابزارهاي مالي مختلفي نيز روي اين كالا ايجاد شده است، اين در حالي است كه در بورس انرژي چنين امكاني وجود ندارد.
منبع: تعادل