عبارت بلک فرایدی (Black Friday) لقبی است که به اولین جمعه بعد از روز شکرگزاری نسبت داده می‌شود. اما چرا این روز جمعه با دیگر جمعه‌ها متفاوت است؟ چرا فقط در این روز «تخفیف بسیار ویژه» ارائه می شود؟ چقدر راجع به این روز می‌دانید و چرا به آن لقب بزرگ‌ترین روز حراج در دنیا را دادند؟

 ریشه شناسی واژه «بلک فرایدی» در آمریکا

قرن‌ها است که صفت (سیاه) در فرهنگ‌های مختلف برای توصیف رویدادی بدشگون استفاده می‌شد. در تاریخ آمریکا، عبارت «جمعه سیاه» به رسوایی بازار طلا، در روز ۲۴ سپتامبر سال ۱۸۶۹ اشاره دارد. پس از پایان جنگ داخلی آمریکا، بین ایالات متحده آمریکا و ایالات مؤتلفه آمریکا، نوبت به دوران دوازده ساله بازسازی آمریکا رسید. بدین ترتیب، ایالت‌های شکست خورده جنوبی، مورد بازسازی ایالت‌های شمالی پیروز قرار گرفتند. دو تن از زمین خواران آن دوره به نام جِی گولد Jay Gould)) و جیمز فیسکJames Fisk) ) به واسطه خریدهای عمده در مدتی کوتاه، انحصار موقت طلا را به دست گرفتند. آن‌ها از این طریق سود کلانی به دست آوردند. دولت وقت که به‌موقع متوجه این سوءاستفاده نشد، حجم طلای بالایی را روانه بازار کرد تا قیمت از دست رفته ثابت شود. اما در نهایت، زندگی بسیاری ویران شد، و از آن روز به نام جمعه سیاه یا بلک فرایدی یاد می‌شود.

اولین کاربردهای عبارت بلک فرایدی

مطبوعات آمریکا

از اولین کاربردهای ثبت‌شده عبارت بلک فرایدی، می‌توان به مجله (Factory Management and Maintenance) در نوامبر سال ۱۹۵۱ اشاره کرد. در آن دوران کارگران به صورت دسته جمعی با همدیگر توافق می‌کردند، و به بهانه‌های مختلف مرخصی می‌گرفتند. بدین ترتیب، فردای روز عید شکرگزاری (روز جمعه) به کارخانه‌ها نمی‌رفتند، و تعطیلاتی چهار روزه داشتند. (پنجشنبه، جمعه، شنبه و یکشنبه). اما مثل بسیاری از کلمات دیگر زبان انگلیسی، کاربرد عبارت بلک فرایدی به این صورت جا نیافتاد.

حسابداران مخترع جمعه سیاه

در گذشته، قانونی نانوشته بین حسابداران رایج بود. در ترازنامه‌های خود، اگر صورت سود و زیان آنان منجر به ضرر می‌شد؛ از جوهر قرمز استفاده می‌کردند. استفاده از جوهر قرمز رنگ، تنها جهت نمایان‌تر شدن ضرر در بیلان بود. اما اگر صورت سود و زیان به سود می‌انجامید، از جوهر مشکی استفاده می‌کردند.

در اوایل دهه‌ۀ ۶۰ میلادی، حسابداران همیشه فردای روز عید شکرگزاری، حساب‌های خود را مشکی رنگ می‌دیدند. این روز سرآغاز موج سود و خریدهای پیش از عید به حساب می‌آمد. از این رو، بین خود آن را«بلک فرایدی» به معنای جمعه {جوهر} مشکی نام‌گذاری کردند.

پلیس فیلادلفیا

در سال ۱۹۶۱، پلیس فیلادلفیا پنسیلوانیا، و راچستر نیویورک به خاطر شلوغی و ترافیک خیابان‌ها در این روز، آن را بلک فرایدی خواندند.به نظر کارشناسان روابط عمومی آن دوران، استفاده از عبارت بلک فرایدی یا جمعه سیاه کاربرد مناسبی نبود. چرا که کلمه «سیاه» نشان دهنده رویدادی بدشگون است. آنان به رسانه‌ها و مردم پیشنهاد کردند، به‌جای «جمعه سیاه» یا «شنبه سیاه» از عباراتی مثل  «جمعه بزرگ» یا «شنبه بزرگ» استفاده کنند. اما بدیهی است که چنین عبارات جایگزینی هم عمر چندانی نداشتند.

روزنامه نیویورک تایمز

باری دیگر در روزنامه نیویورک تایمز، به سال ۱۹۷۵ عبارت بلک فرایدی به‌کاربرده شد. در اینجا نیز، منظور شلوغ‌ترین روز خرید و سنگین‌ترین ترافیک جاده‌ها بابت خرید مردم بود. تا اوایل دهه ۸۰ میلادی همچنان برخی از شهرها و ایالت‌های آمریکا از این عبارت استفاده نمی‌کردند. اما کسانی که آن عبارت را شنیده بودند، مفهومی یکسان در ذهنشان تداعی می‌شد: «فرصتی طلایی برای خرید کردن»

آغاز فصل خریدهای عید کریسمس و روزی شاد. حتی باوجود کلمه «سیاه» در این عبارت، هیچ‌کس آن را روزی سیاه و تباه نمی‌دانست.

اهمیت خرید در بلک فرایدی

دلایل متنوع ریز و درشتی در کنار هم قرار گرفتند تا در نهایت بلک فرایدی به‌عنوان یک سنت در آمریکا شناخته شد. بیشتر شرکت‌ها و کارفرماها، به کارمندان خود این روز را مرخصی می‌دهند. بدین ترتیب، تعطیلات آخر هفته عید شکرگزاری طولانی‌تر می‌شود. از طرفی، تعطیلات عید شکرگزاری مهم‌ترین تعطیلی پیش از عید کریسمس به شمار می‌رود. مردم سال‌ها است که روز پس از شکرگزاری را موقعیتی مناسب، برای شروع خریدهای آخر سال خود می‌دانند. بنابراین، تمام مغازه‌های حقیقی، فروشگاه‌های آنلاین و عمده‌فروش‌ها از این موقعیت پرمنفعت استفاده می‌کنند.

پیشنهادهای منحصربه‌فرد، تخفیف‌ بسیار ویژه (Doorbusters)، کالاهای دسته بالا و معمولی همگی در حراجی بزرگ روز بلک فرایدی شرکت می‌کنند.

تخفیف بسیار ویژهDoorbuster) ) چیست؟

در اصطلاح اقتصادی، به طور معمول کالا با تخفیف بسیار ویژه در ساعات اولیۀ کاری فروشگاه ارائه می شود. تخفیف بسیار ویژه محصولاتی داغ، مهم و به روز هستند که در نوع خود «بهترین» به حساب می آیند. هنگامی که این کالاها شامل تخفیف غیر منتظره­ ای شوند، به یک «تخفیف بسیار ویژه» تبدیل می­شوند.

از نظر ریشه شناسی، این عبارت از دو کلمۀ «در»Door) ) و «شکن»buster)) تشکیل شده است. علت این نامگذاری، شکستن در‌ها به سبب سرازیر شدن سیل مشتریان به فروشگاه‌ها برای به دست آوردن کالا با تخفیف بسیار ویژه است.

تخفیف بسیار ویژه می تواند هر نوع کالایی باشد. از لوازم الکترونیک و مد گرفته تا لوازم خانه و لوازم آرایشی. از نمونه‌های معروف و جهانی چنین تخفیفی می توان به گوشی‌های آیفون و کنسول‌های بازی اکس-باکس و پلی استیشن اشاره کرد. هدف از فروش چنین کالاهایی، جذب بیشتر مشتریان به فروشگاه و فروش بیشتر تخفیف‌های خرد است.

بلک فرایدی در فروشگاه‌های حقیقی: نظریه بی‌نظمی از نوع کشنده

بلک فرایدی در فروشگاه‌های حقیقی بی‌خطر نبود. اگر ۱۰ ساعت بین ساعات بامداد در صف بایستید، و در انتظار شروع تخفیف‌های این حراجی بزرگ بمانید؛ چه حسی پیدا می‌کنید؟ شاید با عبارت‌هایی نظیر خستگی، کلافگی، گرسنگی و تشنگی بتوان صف ایستادگان را توصیف کرد. آسیب‌های جزئی که بیشتر به دلیل هل دادن، شکل می‌گرفتند؛ از جمله موارد عادی این روز هستند. اما موارد شدیدتری هم در تاریخ این روز ثبت شدند.

اولین مرگ در بلک فرایدی

حدود ۲۰۰۰ نفر در سال ۲۰۰۸، در منطقه Valley Stream)) نیویورک، منتظر شروع بلک فرایدی بودند. با نزدیک شدن به ساعت آغاز حراجی (۵ صبح)، مردم نتوانستند دوام بیاوردند، و با هل دادن درهای پاساژ را شکستند. در این بین یکی از کارکنان که ۳۴ ساله بود، زیر پای خریداران افتاد. دیگر کارکنان به هیچ روشی نتوانستند جلوی سیل مردم را بگیرند. خریداران بی‌وجدان نیز توقف نمی‌کردند، و در نهایت کارمند فروشگاه جان خود را زیردست و پای مردم از دست داد. حتی در هنگام رسیدن نیروهای پلیس هم سیل خریداران ادامه داشت، آن‌ها پلیس را هم هل می‌دادند. در دفاع از خود، خریداران می‌گفتند: در این هوای سرد از ساعت ۹ شب منتظر باز شدن درها بودیم. کشته شدن این کارمند جوان اولین مرگ ثبت‌شده در این روز بود. در همان سال، طی تیراندازی در فروشگاه (Toys ‘R’ Us ) دو نفر مورد اصابت گلوله قرار گرفتند.

بلک فرایدی در فروشگاه‌های آنلاین: آسایش و اطمینان در خرید

با آغاز سلطنت فروشگاه‌های آنلاین در بلک فرایدی سال ۲۰۰۵، شیوه جدیدی از حراجی‌ها در تاریخ ثبت شد. سود حاصل از فروش آنلاین همه‌ساله از سال قبل بیشتر می‌شود. در سال ۲۰۱۳، سود حاصل از فروش در روز «دوشنبه آنلاین»، نسبت به سال قبل ۱۸% بیشتر بود. این سود، به رقم ۱٫۷۳ میلیارد دلار رسید. در سال ۲۰۱۴، به میزان ۱۷% از سال قبل بیشتر شد، و مرز ۲ میلیارد دلار را هم شکست.

برتری فروشگاه‌های آنلاین

مردم از چندین ساعت قبل در صف قرار نمی‌گرفتند. شب خود را خراب نمی‌کردند. عید خود را نزد خانواده می‌گذراندند. گرسنگی، خستگی، له شدن زیر دست و پای دیگران همگی عباراتی بی‌معنی بودند. دیگر نیازی نبود سرمای سوزناک ساعات بامداد ماه نوامبر را تحمل کنند. خطری جان آن‌ها را تهدید نمی‌کرد. مزیت‌های  خرید آنلاین نسبت به خرید حقیقی در بلک فرایدی:

• خبری از اسلحه کشی و چاقو زدن هم نیست. 
• دست کسی هم به اسپری فلفل نمی‌رسد، و به کاربران آنلاین آسیب فیزیکی نمی‌رساند. 
• ترافیکی در کار نیست و خیابان‌ها شلوغ نمی شوند.
• مردم و نیروهای پلیس و اورژانس همگی با آسودگی، شبی عادی را سپری می کنند.
• در نهایت وقتی موفق به خرید پیشنهاد موردنظر خود می‌شوید؛ سارقین، نمی‌توانند آن را از دست شما به ناحق خارج کنند.

بلک فرایدی در ایران

بلک فرایدی در سال 1395 توسط بازار اینترنتی بامیلو به ایران معرفی شد. در آن رویداد کالاهای متعددی با تخفیف بسیار ویژه از جمله آیفون 6 به فروش رفت. یک سال پس از آن بلک فرایدی دوم ایران با نام «حراجمعه» توسط بامیلو برگزار شد. خرید در روز بلک فرایدی بازخورد مثبت و منفی بسیاری در پی داشت. کسانی که برنده شده بودند، در ناباوری آن را تحسین و کسانی که موفقیت چندانی نداشتند؛ ناراضی بودند. هر دو رویداد هم زمان با سایر کشور‌های جهان آغاز شد. بدین ترتیب، ایرانیان برای اولین بار شانس شرکت در این رویداد جهانی را به دست آوردند. بلک فرایدی تنها یک بار در سال برگزار می شود و بهانۀ خوبی برای خرید محصولات با تخفیف بسیار ویژه است.

منبع: فرارو