مجتبی پناهی،  دکتری اقتصاد و پژوهشگر اقتصاد تغییرات اقلیمی

ایران، مانند بسیاری از کشورهای جهان، در سال‌های اخیر با بحران‌های متعدد خاموشی برق مواجه شده است. این بحران‌ها که عمدتاً در فصل‌های تابستان و زمستان رخ می‌دهند، نه تنها زندگی روزمره مردم را مختل کرده بلکه تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی زیادی به همراه داشته است. اگرچه عواملی چون مصرف بالای انرژی، فرسودگی زیرساخت‌ها و مشکلات مدیریتی همواره در بروز این خاموشی‌ها نقش داشته‌اند، اما اکنون تغییرات اقلیمی به عامل جدید و پیچیده‌تری تبدیل شده است که می‌تواند تهدیدات جدی‌تری برای شبکه برق کشور ایجاد کند.

تأثیرات تغییرات اقلیمی بر خاموشی‌های برق

بر اساس گزارش‌های اخیر جهانی، یکی از عوامل اصلی افزایش خاموشی‌های برق در ایالات متحده و بسیاری از کشورهای دیگر، تغییرات اقلیمی و وقوع رویدادهای جوی شدید مانند طوفان‌ها، سیل‌ها، موج‌های گرمایی و آتش‌سوزی‌های گسترده است. این رویدادها نه تنها بر شبکه برق تاثیر می‌گذارند، بلکه باعث ایجاد خسارات اقتصادی و اجتماعی بزرگی نیز می‌شوند.

در ایران، این تغییرات اقلیمی به ویژه در قالب خشکسالی‌های طولانی‌مدت، موج‌های گرمایی شدید و افزایش شدت آتش‌سوزی‌ها خود را نشان داده است. این شرایط به شدت بر شبکه برق کشور فشار وارد کرده و موجب بروز خاموشی‌های طولانی‌مدت در برخی مناطق به ویژه در تابستان‌ها شده است.

خشکسالی و بحران کمبود آب

یکی از پیامدهای تغییرات اقلیمی که به‌طور خاص بر ایران تاثیرگذار بوده، کاهش بارش‌ها و کاهش سطح منابع آبی است. ایران در چند سال گذشته با بحران کمبود آب مواجه بوده است که این امر تأثیرات مستقیم بر تولید برق از نیروگاه‌های آبی دارد. نیروگاه‌های برق‌آبی که در بسیاری از مناطق ایران از جمله در شمال غرب کشور فعال هستند، به دلیل کاهش ذخایر آبی و کاهش جریان رودخانه‌ها در حال حاضر نمی‌توانند به‌طور کامل ظرفیت تولید برق خود را استفاده کنند.

افزایش تقاضا و مصرف برق در تابستان‌ها

با افزایش دما و گرمای شدید در تابستان‌ها، مصرف برق در ایران به‌ویژه در بخش‌های مربوط به سیستم‌های سرمایشی مانند کولرها و تهویه‌های گازی به شدت افزایش می‌یابد. این افزایش ناگهانی مصرف برق، در کنار فرسودگی شبکه برق و کمبود تولید انرژی، موجب ایجاد خاموشی‌های گسترده می‌شود. در مناطقی از ایران که دمای هوا به بالاترین حد خود می‌رسد، مشکلات ناشی از قطعی برق حتی می‌تواند تهدیدی برای سلامت مردم به ویژه افراد مسن و بیماران ایجاد کند.

فرسودگی زیرساخت‌ها و ضعف در مدیریت شبکه برق

علت اصلی خاموشی‌های برق در ایران تنها به تغییرات اقلیمی محدود نمی‌شود. فرسودگی شبکه برق، کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و ضعف در مدیریت سیستم برق کشور از دیگر عواملی هستند که بر پایداری شبکه برق تاثیر می‌گذارند. در بسیاری از مناطق ایران، شبکه برق قدیمی و ناکارآمد است که قادر به مقابله با نیازهای فعلی انرژی نمی‌باشد. این مشکلات، به‌ویژه در زمان‌هایی که تقاضا افزایش می‌یابد یا شرایط جوی نامساعد می‌شود، موجب بروز خاموشی‌ها می‌شود.

آتش‌سوزی‌ها و بحران‌های همزمان

یکی از مهم‌ترین مسائل مطرح‌شده در تحقیق‌های جهانی اخیر، وقوع همزمان چندین بحران جوی است. به‌طور مثال، در ایالات متحده، آتش‌سوزی‌ها و موج‌های گرمایی به‌طور همزمان باعث قطع برق در مناطق وسیعی از کشور شده‌اند. در ایران نیز، همزمانی آتش‌سوزی‌ها و خشکسالی در برخی از مناطق، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور، باعث ایجاد خاموشی‌های طولانی‌مدت شده است. به‌ویژه در فصل تابستان، آتش‌سوزی‌های گسترده در مناطق شمالی و غربی کشور باعث آسیب به شبکه‌های انتقال برق و قطع شدن خطوط برق می‌شوند.

راهکارهای مقابله با بحران خاموشی‌ها

برای مقابله با بحران خاموشی‌های برق در ایران، لازم است که اقدامات متعددی در راستای بهبود زیرساخت‌ها و افزایش پایداری شبکه برق انجام شود. از جمله این اقدامات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1-سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر: ایران به دلیل منابع طبیعی غنی خود در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه انرژی خورشیدی و بادی، می‌تواند به‌طور جدی به سمت توسعه این منابع حرکت کند. این منابع می‌توانند به کاهش وابستگی به نیروگاه‌های فسیلی و آبی کمک کنند.

2- بهبود مدیریت مصرف برق: افزایش فرهنگ مصرف بهینه برق در بین مردم و مدیریت هوشمند مصرف در ساعات اوج بار می‌تواند فشار بر شبکه برق را کاهش دهد.

3- تقویت زیرساخت‌ها و شبکه‌های انتقال برق: به‌ویژه در مناطق بحرانی، نیاز به به‌روزرسانی و تقویت شبکه‌های برق‌ رسانی احساس می‌شود. استفاده از فناوری‌های نوین مانند خطوط برق هوایی و زیرزمینی مقاوم در برابر شرایط جوی می‌تواند به کاهش خاموشی‌ها کمک کند.

4- آمادگی برای شرایط بحرانی: شبیه‌سازی بحران‌ها و پیش‌بینی رویدادهای جوی شدید، می‌تواند به مقامات و مسئولان کمک کند تا برنامه‌ریزی بهتری برای مدیریت بحران‌های برق داشته باشند و در شرایط خاص، منابع و کمک‌های ضروری را به مناطق آسیب‌دیده ارسال کنند.

نتیجه‌گیری

با توجه به تغییرات اقلیمی و چالش‌هایی که این تغییرات برای سیستم‌های انرژی در سراسر جهان ایجاد کرده، ایران نیز باید اقدامات بلندمدت و مؤثری برای مقابله با بحران خاموشی‌ها انجام دهد. توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، تقویت زیرساخت‌ها و بهبود مدیریت مصرف انرژی، می‌تواند به کاهش مشکلات ناشی از خاموشی‌های برق در ایران کمک کند. اگر ایران به این چالش‌ها توجه جدی کند، می‌تواند از بحران‌های بزرگتر در آینده جلوگیری کرده و پایداری انرژی کشور را تضمین کند.