دکتر جعفر قادری
نماینده مجلس شورای اسلامی
برای پاسخ به سوال در مورد رفتارهای اقتصادی احزاب در ایران، ابتدا باید نگاهی به نقش احزاب در نظام‌های سیاسی بیندازیم و بررسی کنیم که چطور باید احزاب در نظام سیاسی کشور تاثیرگذار باشند.
سپس بررسی شود که چه مسیری باید برای سازمانی شدن احزاب طی شود و در مرحله آخر باید بررسی شود که چرا احزاب در ایران چارچوب، سخنگو و مانیفست اقتصادی ندارند:
صاحبنظران سیاسی چهار خصوصيت را در رابطه با حزب مورد توجه قرار داده‌اند:
-داراي سازماني مستمر و بادوام باشد و بتواند در فقدان بنيانگذارانش نيز به حيات تشكلاتي خود ادامه دهد.
- داراي شعبه‌هاي محلي باشد و سازمان حزب در سطح كشور گسترده باشد.
- رهبرانش درصدد به دست گرفتن قدرت باشند و بخواهند علاوه بر تاثيرگذاري بر نحوه اجراي قدرت، خود نيز در آن مشاركت مستقيم داشته باشند.
- درصدد گسترش پايگاه مردمي خود باشند و بكوشند بر تعداد راي‌دهندگان و هوادارانشان بيفزايند.
احزاب، كار ديگر خود را در تاثيرگذاري بر انتخاب‌شوندگان از طريق حضور در مجلس يا به صورت‌هاي ديگر در خارج از پارلمان جست‌وجو مي‌كنند؛ به گونه‌هاي كه اولا، بين نمايندگان طرفدار خود، نظم و هماهنگي ایجاد مي‌كنند تا در راستاي فعاليت‌ها و منافع حزبي قرار گيرند و ثانيا، بر ديگر نمايندگان نيز تاثير مي‌گذارند تا در مواقع لازم از آراي آنها نيز استفاده كنند.
همچنین دو دسته كار ويژه انتخاباتي و آموزشي براي احزاب وجود دارد، كار ويژه‌هاي انتخاباتي حزب عبارتند از:
شكل دادن به افكار عمومي: احزاب سياسي از طريق ارائه اطلاعات و شكل دادن به افكار عمومي، افراد را وادار به مشاركت به نفع كانديداهاي طرفدار خود می‌كنند و از اين طريق در جهت كسب قدرت سياسي قدم برمي‌دارند.

 گزينش نامزدها
 با توجه به اینكه فعاليت حزبي و بودن افراد در درون احزاب سياسي، آموزش عملي سياست است، احزاب، ضمن معرفي افرادي به‌عنوان كانديدا در انتخابات، كاركرد ديگر خود را در مشخص كردن افراد مورد اعتماد خود به نمايش مي‌گذارند.
جامعه‌پذيري: اگر يكي از مهم‌ترين وظايف دولت‌ها را جامعه‌پذير كردن افراد و انتقال مفاهيم بدانيم، احزاب نيز مي‌توانند اين كاركرد را به نحو موثري انجام دهند و در سطوح مختلف فردي، گروهي و جمعي به اين مهم دست بزنند.
اما كار ويژه‌هاي آموزشي احزاب عبارتند از:
اطلاع‌رساني: اين عمل به منظور تاييد تصميمات دولت يا نقد و نفي تصميمات دولت انجام می‌گيرد كه عمل تاييد، معمولا در نظام‌هاي يك حزبي و عمل نقد در نظام‌هاي چند حزبي انجام مي‌گيرد.
آموزش توده‌ها براي مشاركت سياسي: اين كاركرد احزاب از مهم‌ترين فعاليت‌ها محسوب مي‌شود كه علاوه بر فعالان درون احزاب، مي‌تواند توده‌هاي غير عضو را نيز با آموزش‌هايي درگير كرده و در زمان انتخابات، مردم را به سمت شركت فعال بكشاند. امروزه سياست و قدرت، ابعاد پيچيده‌تري به خود گرفته و عناصر دخيل در قدرت متكثر شده است. از نخبگان سياسي، گروه‌هاي نفوذ و احزاب، تا رسانه‌ها و نهادهاي مختلف اجتماعي، همه به گونه‌اي بر قدرت تاثير مي‌گذارند و اينكه حداقل از سياست متاثر مي‌شوند. در كشورهايي كه دموكراسي و حضور مردم در عرصه‌هاي سياسي اجتماعي پررنگ‌تر است، نقش احزاب و گروه‌ها جدي‌تر ديده مي‌شود، بنابراين، تحليل نهادهاي مدني و نقش احزاب به عنوان يكي از نهادهاي مدني در پيكره سياسي جامعه، امري ضروري به نظر مي‌رسد. وقوع انقلاب اسلامي ايران در سال 1357 سرآغازي بر حضور گسترده احزاب در عرصه سياسي ايران بود؛ به‌گونه‌اي كه بلافاصله پس از انقلاب اسلامي، صدها حزب، گروه و انجمن تشكيل شد. وقوع چنين وضعيتي به دليل دوران طولاني اختناق سياسي، امري عادي بود، اما در عين حال، وضعيت جديد نيز به دور از آسيب نبود و مي‌توانست مشكلات زيادي را براي جامعه جديد و نظام نوپاي ايران به وجود آورد. علاوه بر اينكه در وضعيت جديد، هنوز نهادهاي اجرايي و تقنيني تشكيل نشده و هنوز نهادمندي سياسي در كشور رخ نداده بود. به همين دليل، احزاب و گروه‌هاي تشكل يافته، داراي قاعده‌مندي نبوده و فاقد شناسنامه، شفافيت، برنامه رسمي و مرامنامه ثبت شده بودند. گرچه نهادهاي نظام از سال 58 شكل گرفت و برخي از نقايص موجود را جوابگو بود، اما تكثر شديد احزاب و رشد بي‌برنامه آنها در اثر تحولات انقلابي و رها شدن نيروهاي اجتماعي و سياسي به راحتي كنترل‌پذير نبود. با توجه به اينكه ماهيت احزاب، يافتن راه‌حل براي نفوذ در قدرت است، در سال‌هاي بعد نيز شاهد حضور احزاب در قدرت و تاثيرگذاري بر سياست بوديم  که در دوران مختلف، نقش‌هاي متفاوتي را پذيرفتند. این نقش بعدها کم‌رنگ‌تر شد و احزاب به تدریج قدرت و چارچوب خود را از دست دادند و اغلب حضور شخصیت‌های سیاسی به احزاب اعتبار می‌داد.  در حال حاضر برای بررسی میزان نفوذپذیری یک حزب باید دید که مواردی که در بالا به آن اشاره شد، وجود دارد یا خیر. مسلما هیچ یک از احزاب در ایران، مواردی که در بالا گفته شد را  به طور کامل اجرا نمی‌کنند. باید یک حزب این خصوصیات را داشته باشد تا بتواند در نظام سیاسی کشور موثر باشد. دلیل اصلی فقدان ساختار حزبی این است که در ایران نظام حزبی به طور ناقص‌الخلقه متولد شده است و دیگر توانایی رشد سالم را ندارد. به همین دلیل در مورد خصوصیات احزاب که در بالا به آن اشاره شد تقریبا هیچ کدام از موارد بالا رعایت نمی‌شود. در اولین قدم برای رفع این مشکلات باید در یک حزب در تمام حوزه‌ها نیروی متخصص مشغول به فعالیت باشد و همین‌طور احزاب باید مرام‌نامه را در حوزه‌های مختلف تهیه و رسانه‌ای کنند.  احزاب باید غیر از مرام‌نامه سیاسی، چارچوب‌های اقتصادی مورد نظر خود را تهیه و رسانه‌ای کنند. همین‌طور باید نیروی‌هایی را در حوزه‌های مختلف تربیت کنند که در مواقع لازم به حزب خود برای ارائه نظرات سیاسی و اجتماعی کمک کنند.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد - شماره ۳۴۷۲