دکتر مرتضي افقه

دکتر طائی معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی طی مصاحبه‌ای که با روزنامه آرمان داشت ضمن برشمردن نکات تازه‌ای از وضعیت موجود اشتغال، به عملکرد یک‌ونیم ساله دولت در زمینه حوزه اشتغال و بیکاری پرداخت. طائی گفت که عرضه نیروی کار درحال حاضر 5/23 میلیون نفر است که حدود 21 میلیون نفر آن شاغل و مابقی یعنی حدود 5/2 میلیون بیکار در کشور وجود دارد. ایشان همچنین به دشواری سال‌های آینده که حدود 5 میلیون فارغ‌التحصیل به بازار کار وارد می‌شوند نیز اشاره کرد. جدای اینکه شواهد حاکی از آن است که تعداد بیکاران در همه قشرها فراتر از آمارهای رسمی اعلامی است (نه الزاماً به دلیل مخدوش بودن آمار اعلامی بلکه به‌دلیل ساختارهای ناکارآمد، بسیاری از بیکاران نومید شده از یافتن شغل دیگر خود را متقاضی کار ننموده‌اند. مضافاً به اینکه تعریف بیکار اگر چه مورد تأیید سازمان ملل اما با ساختارهای موجود کشور ناسازگار است).بدون تردید ورود این تعداد متقاضی کار آن‌هم نیروهای جوان و تحصیل‌کرده به بازاری که از جنبه‌های مختلف فاقد کارآئی لازم برای فراهم سازی فرصت‌های شغلی است، دورنمای نگران‌کننده‌ای را پیش رو گذاشته است.

مضافاً اینکه رقم مطلق بیکاری به خودی خود دغدغه عمده‌ای برای سیاستگذاران است اما وقتی این رقم را بیشتر مورد دقت قرار دهیم خواهیم دید که نرخ بیکاری سه قشر حساس جامعه شامل فارغ‌التحصیلان، جوانان، و زنان بسیار بیشتر از نرخ مطلق بیکاری است. وجود چنین نرخ‌های بیکاری در بین این مثلث بیکاران حساسیت و اهمیت موضوع را به یک امر ملی تبدیل کرده است که حل آن بسیار فراتر از تلاش یک وزارتخانه محدود و حتی قوه اجرایی است. به‌خصوص آنکه کشور در شرایطی است که هنوز از مسئله تحریم‌های بیگانگان رها نشده گرفتار معضل سقوط پیش‌بینی نشده قیمت نفت شده‌ایم. معضل بیکاری و حل آن به خودی خود امری بسیار پیچیده است که موضوعی نه‌تنها اقتصادی است بلکه ریشه در ساختارهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دارد. به علاوه، تبعات تداوم آن نیز به حوزه اقتصاد محدود نشده عواقب مخرب و بلندمدتی در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی از خود به جای می‌گذارد. این گفته‌ها برای این است که به این معضل مزمن و دیرپا توجه بیشتر و همه‌جانبه‌تری شود تا شاید بخشی از بحران‌های آتی آن کاسته شود. بارها بیان شده است که بیکاری معضلی چند بعدی است که حل آن فقط محدود به اقدامات اقتصادی نیست بلکه باید به اقدامات مکمل در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، و سیاسی متکی باشد.

همچنین حل این معضل صرفاً با تزریق نقدینگی و اختصاص بودجه به انجام نمی‌رسد، که اگر بودجه و پول تنها راه‌حل بود طی سه دهه گذشته اقدامات تکراری و تجربه شده دولت‌های پیشین بخشی از این معضل را کاسته بود. به نظر می‌رسد که حرکت به سوی کاهش بیکاری وقتی کلید می‌خورد که همه اجزای قدرت در کشور این مساله را به‌عنوان امری ملی تلقی کرده برای حل آن به‌طور جدی مصمم شوند و صدالبته پیچیدگی راه‌حل‌های آن را بپذیرند و از تکرار راه‌حل‌های شکست خورده پیشین جلوگیری کنند. برای حل این مشکل باید از مداخله غیرمتخصصین در این حوزه جلوگیری شود، از نسخه‌های یکسان در شرایط و مکان‌های مختلف امتناع کنند. ارائه یک نسخه کلی برای حل معضل بیکاری راه به جایی نخواهد برد بلکه روش ایجاد فرصت شغلی برای بیکاران فارغ‌التحصیل با بیکاران جوان و زنان الزاماً یکی نیست. نسخه بیکاران در استان‌های برخوردار با استان‌ها و مناطق محروم احتمالاً متفاوت خواهد بود. به‌علاوه نسخه بیکاران تحصیل‌کرده با بیکاران دارای تحصیلات متوسطه یا بیکاران بیسواد و فاقد مهارت هم یکسان نیست. اینها مواردی است که در تجارب پیشین مورد غفلت قرار گرفته و طبعاً نه‌تنها نتایج مورد دلخواه برنامه‌ریزان را هم تأمین نکرده بلکه همچون گذشته منابع مالی کمیاب در کشور را هدر داده است. تردید نیست که بدون گسترش سرمایه گذاری در تولید معضل بیکاری قابل حل نخواهد بود اما شیوه‌ها و تکنیک‌های تولید در مناطق مختلف اگر متناسب با ساختارهای سنی، تحصیلی، مهارتی و حتی فرهنگی و اجتماعی متقاضیان کار نباشد نه‌تنها مشکل را حل نخواهد نمود بلکه معضل‌های جدیدی نیز اضافه خواهد کرد. خوشبختانه در مصاحبه معاون اشتغال وزارت کار نشانه‌های مثبت متعددی مشاهده می‌شود که به ظرایف بیکاری توجه شده است اما همان گونه که ذکر شد وزارت کار، برخلاف عنوان خود، سهم بسیار ناچیزی در مواجه با معضلی که به امری مزمن و بسیار گسترده و همه‌جانبه تبدیل شده است، دارد. لذا، در شرایط بسیار حساس کنونی، خوب است اجزای دولت که به نحوی به امر اشتغال و بیکاری مرتبط‌اند، به دور از رقابت‌های سیاسی و یا منافع جناحی و حزبی به هم کمک کنند تا ضمن کاستن از بحران فعلی، شرایط لازم برای مواجه با بحران بزرگ‌تر خیل فارغ‌التحصیلان دانشگاهی که گفته شده به زودی به بازار کار سرازیر می‌شوند فراهم گردد.

منبع: آرمان